شیوع بیماری کرونا موجب شده 10 روند فناورانه شتاب بیشتری بگیرند: خرید آنلاین، پرداخت آنلاین، دورکاری، دوریادگیری، دورپزشکی، سرگرمی آنلاین، نسل چهارم زنجیرۀ تأمین، چاپ سه‌بعدی، رباتیک و نسل پنجم ارتباطات سیار. این فناوری‌ها می‌توانند شیوع کرونا را کاهش دهند و به تداوم کسب‌وکارها در این شرایط کمک کنند. فناوری می‌تواند به جامعه کمک کند تا در مواجهه با شیوع بیماری و دیگر تهدیدها انعطاف‌پذیر باشد. مجمع جهانی اقتصاد در گزارشی که اخیراً منتشر کرده، تأثیر انقلاب صنعتی چهارم بر کنترل کرونا را در این روزهای قرنطینه بررسی کرده است.

در میانۀ شیوع کرونا، فناوری‌ها نقشی حیاتی در حفظ کارکرد جامعه در هنگام قرنطینه ایفا می‌کنند. در ضمن، ممکن است دامنۀ تأثیرگذاری این فناوری‌ها بلندمدت‌تر باشد و به دوران شیوع کرونا محدود نباشد.

در زیر 10 روند فناورانه را بررسی می‌کنیم که می‌تواند به ایجاد انعطاف‌پذیری در جامعه کمک کنند و نیز تأثیر آن‌ها را بر نحوۀ کسب‌وکار، تجارت و معامله، کار، تولید کالاها، آموزش، دریافت خدمات پزشکی و سرگرمی بررسی می‌کنیم.

1.خرید آنلاین و تحویل با ربات

در اواخر 2002، شیوع بیماری سارس به رشد خیره‌کنندۀ زیرساخت‌های بازارهای آنلاین B2B و B2C در چین منجر شد.

کرونا نیز خرید آنلاین را از کاری دلبخواه به امری ضروری و ناگزیر بدل کرده است. برخی میکده‌ها در پکن کماکان تخفیف‌هایشان را از طریق سفارش و تحویل آنلاین ارائه می‌دهند.

خرید آنلاین مستلزم برخورداری از یک سیستم تدارکاتی منظم و بی‌نقص است. تحویلِ فردی شیوۀ چندان امنی نیست. بسیاری از شرکت‌های تحویل کالا و رستوران‌ها در آمریکا و چین از خدمات تحویل بدون تماس (contactless) استفاده می‌کنند، یعنی به‌جای اینکه کالاها در دست افراد قرار بگیرند، از نقاط مشخصی برداشته می‌شوند و در نقاط مشخصی تحویل می‌شوند. همچنین غول‌های تجارت الکترونیک چین در حال توسعۀ تحویل با کمک ربات‌ها هستند. اما پیش از اینکه خدمات تحویل رباتیک گسترش و رواج شود، شرکت‌های حمل‌ونقل باید پروتکل‌هایی شفاف تدوین کنند و وضعیت بهداشتیِ کالاهای تحویلی را تضمین کنند.

2.پرداخت دیجیتال

اسکناس و پول نقد ممکن است ناقل ویروس باشند، لذا بانک‌های مرکزی چین، آمریکا و کرۀجنوبی تمهیدات مختلفی را در پیش گرفته‌اند تا مطمئن شوند که اسکناس‌ها پیش از این ورود به چرخۀ اقتصادی ضدعفونی می‌شوند. امروز سیستم‌های پرداخت بدون تماس، خواه به شکل کارت یا کیف پول الکترونیک، روش پرداخت توصیه‌شده برای جلوگیری از انتقال ویروس کرونا هستند. پرداخت‌های دیجیتال به افراد امکان می‌دهند آنلاین خرید کنند و پول کالاها و خدمات و حتی قبوض آب و برق را بپردازند، و کمک‌های مالی دولتی را هم به همین شیوه و سریع‌تر دریافت کنند.

اما به گفتۀ بانک جهانی، 1.7 میلیارد نفر از مردم جهان فاقد حساب بانکی هستند و احتمالاً به پرداخت‌های دیجیتال هم دسترسی ندارند. دسترسی به پرداخت دیجیتال همچنین وابسته به دسترسی به اینترنت، موبایل و شبکه‌ای برای تبدیل پول نقد به پول دیجیتال است.

3.دورکاری

بسیاری از سازمان‌ها از کارکنانشان خواسته‌اند دورکاری کنند. دورکاری به‌واسطۀ فناوری‌هایی میسر شده است، از جمله شبکه‌های خصوصی مجازی (VPN)، صدا روی پروتکل اینترنت (VoIP)، جلسه‌های مجازی، فناوری ابر، ابزارهای همکاری و حتی فناوری تشخیص چهره (که به افراد امکان می‌دهند خودش را پس‌زمینه‌ای مجازی درست کنند تا حریم منزلشان امن بماند). دورکاری علاوه بر جلوگیری از شیوع ویروس، زمان رفت‌وآمد به محل کار را هم به صفر می‌رساند و انعطاف‌پذیری بیشتری در اختیار افراد می‌گذارد.

بااین‌حال دورکاری همچنین چالش‌هایی را هم برای کارکنان و هم کارفرمایان در پی دارد. شکایت‌هایی که اخیراً علیه نرم‌افزار زوم (Zoom) ثبت شده‌اند نشان می‌دهد که امنیت اطلاعات، حفظ حریم شخصی و پشتیبانیِ فنیِ به‌موقع جزو معضلات اصلی دورکاری هستند. دورکاری همچنین ممکن است مسائل حقوقی کار مانند ایجاد محیط کاریِ ایمن و محاسبۀ مالیات بر درآمد را پیچیده کند. کارکنان ممکن است احساس انزوا و تنهایی کنند و توازن بین کار و زندگی را از دست بدهند. اگر دورکاری پس از شیوع کرونا به امری رایج بدل شود، کارفرمایان ممکن است تصمیم به کاهش هزینه‌های اسکان و استقرار بگیرند و همچنین افرادی را از مناطق دورتری استخدام کنند تا هزینه‌های شرکت کاهش یابد. برای اطلاعات بیشتر در رابطه با راهنمای دورکاری کلیک کنید.

قوانین و مقررات هم باید به‌روز شوند تا مسائل مرتبط با دورکاری را پوشش دهند و پژوهش‌های روانشناختیِ بیشتری باید انجام شوند تا تأثیر دورکاری بر زندگی افراد را بررسی کنند.

در ضمن، همۀ کارها را هم نمی‌شود از خانه انجام داد؛ اتفاقی که موجب افزایش نابرابری و تبعیض می‌شود. طبق آمار وزارت کار آمریکا حدود 25 درصد از کارگران حقوق‌بگیر از 2017 تا 2018  گاه‌وبیگاه از منزل کار کرده‌اند. کارکنانی که مدرک دانشگاهی دارند حداقل پنج برابر بیشتر از آن‌هایی که دیپلم داشته‌اند دارای مشاغلی بوده‌اند که به آن‌ها امکان کار از منزل را داده است. برخی حرفه‌ها نظیر خدمات درمانی و تولیدی اصلاً چنین گزینه‌ای ندارند. اگر حجم خدمات دیجیتال فرامرزی هم شاهد افزایشی چشمگیر باشد، سیاست‌هایی متناسب با جریان داده‌ها و مالیات باید تدوین و اصلاح شوند.

4. دوریادگیری

تا میانه‌های آوریل، 191 کشور مدرسه‌ها و دانشگاه‌هایشان را تعطیل کرده‌اند. این تعطیلی 1.5 میلیارد دانش‌آموز و دانشجو را متأثر کرده است. بسیاری از نهادهای آموزشی شروع به ارائۀ دوره‌های آنلاین کرده‌اند تا خاطرجمع باشند که قرنطینه موجب وقفه در آموزش نمی‌شود. فناوری‌های به‌کاررفته در دوریادگیری (distant learning) شبیه نرم‌افزارهای دورکاری هستند و عبارت‌اند از واقعیت مجازی، واقعیت افزوده، چاپ سه‌بعدی و ربات‌معلمان متکی به هوش مصنوعی.

نگرانی‌ها دربارۀ دوریادگیری بدین سبب هستند که هیچ بعید نیست این فناوری‌ها از لحاظ آمادگی دیجیتال و سطح درآمدی موجب افزایش شکاف‌ها شوند. دوریادگیری همچنین ممکن است بر والدین و خاصه بر زنان فشار اقتصادی وارد کند؛ زیرا زنان مجبورند در خانه بمانند و از کودکان مراقبت کنند و این اتفاق ممکن است موجب افت بهره‌وری آن‌ها در محل کار شود.

5. دورپزشکی

دورپزشکی می‌تواند راهی مؤثر برای جلوگیری از شیوع کرونا باشد در عین حال تداوم ارائۀ خدمات پزشکی و درمانیِ ضروری را تضمین کند. دستگاه‌های اینترنت اشیای شخصی پوشیدنی می‌توانند علائم حیاتی بدن افراد را ردیابی کنند. ربات‌های مکالمه هم بر اساس علائمی که بیماران توضیح می‌دهند می‌توانند تشخیص‌هایی اولیه بدهند.

اما در کشورهایی که هزینه‌های پزشکی بالاست، باید مطمئن شد که دورپزشکی تحت پوشش بیمه قرار دارد. دورپزشکی همچنین نیازمند این است که مراجعان سواد فنی کافی برای دسترسی به پزشک داشته باشند و به ارتباط اینترنتی مطلوب هم دسترسی داشته باشند. خدمات درمانی یکی از پرمقررات‌ترین کسب‌وکارهاست و لذا پزشکان عموماً فقط می‌توانند خدمات درمانی را به بیمارانی ارائه کنند که در همان شهر یا کشور زندگی می‌کنند. زمانی که این مقررات نوشته می‌شدند، کسی فکرش را هم نمی‌کرد که روزی دورپزشکی در جهان رایج و میسر شود.

6. سرگرمی آنلاین

مقررات قرنطینه باعث شده‌اند تعاملات فردی به میزان زیادی کاهش پیدا کنند؛ اما خلاقیت انسانی باعث شده سرگرمی هم آنلاین شود. مهمانی‌های مجازی و پخش آنلاین کنسرت‌ها در سراسر جهان رایج شده است. شرکت‌های فیلمسازی چینی نیز فیلم‌هایشان را آنلاین نمایش می‌دهند. موزه‌ها و محوطه‌های تاریخی و باستانی هم تورهای مجازی به بینندگان ارائه می‌کنند. همچنین ترافیک بازی‌های آنلاین هم از زمان شیوع کرونا شاهد افزایشی خیره‌کننده بوده است.

7. نسل چهارم زنجیرۀ تأمین

شیوع کرونا زنجیرۀ تأمین در سطح جهان را مختل کرده است. با مقررات فاصله‌گذاری و قرنطینه، برخی کارخانه‌ها کلاً تعطیل شده‌اند. با اینکه تقاضا برای خوراک و تجهیزات حفاظتی فردی رو به افزایش است، برخی کشورها محدودیت‌هایی را در زمینۀ صادرات این اقلام وضع کرده‌اند. وابستگی شدید به سوابق و اسناد کاغذی، فقدان شفافیت داده‌ها و فقدان تنوع و انعطاف‌پذیری باعث شده‌اند که سیستم زنجیرۀ تأمین در برابر شیوع بیماری‌ها به‌شدت آسیب‌پذیر باشد.

اما فناوری‌های زیربنایی انقلاب صنعتی چهارم (ارکان انقلاب صنعتی چهارم) مانند کلان‌داده‌ها، رایانش ابری، اینترنت اشیا و زنجیرۀ بلوکی (بلاک‌چین) در حال ایجاد سیستمی منعطف‌تر برای زنجیرۀ تأمین هستند که موجب بهبود دقت داده‌ها و ترغیب هم‌رسانی داده‌ها می‌شود.

8. چاپ سه‌بعدی

این اواخر از فناوری چاپ سه‌بعدی برای تسکین شوک‌های زنجیرۀ تأمین و ممنوعیت‌های وضع‌شده برای صادرات تجهیزات حفاظت فردی استفاده شده است. چاپ سه‌بعدی موجب انعطاف‌پذیری تولید می‌شود: از یک چاپگر می‌توان برای تولید محصولات مختلف بر اساس فایل‌ها و مواد طراحی مختلف استفاده کرد و قطعات ساده را بدون الزامات فرایندهای تدارکاتیِ طولانی و انتظار بلندمدت برای دریافت محموله‌ها می‌توان ساخت.

هرچند، تولید انبوه با استفاده از چاپ سه‌بعدی با موانعی روبه‌روست. اول، تولید قطعاتی که حق ثبت اختراع دارند به‌سبب حق مالکیت فکری به معضلی تبدیل شده است. دوم، تولید برخی کالاها نظیر ماسک‌های جراحی منوط به تأییدیه‌های قانونی سازمان‌های دولتی است؛ تأییدیه‌هایی که احتمالاً دریافت آن‌ها زمان‌بر است. دیگر مسائل حل‌نشده عبارت‌اند از اینکه فایل‌های طراحی را چطور باید تحت نظام‌های حق ثبت اختراع حفاظت کرد، مبدأ کالا را چطور می‌توان مشخص کرد، تأثیر این نوع تولید بر حجم تجارت چیست، و مسئولیت  و خدمات پس از فروش تولیدات چاپگرهای سه‌بعدی به چه شکلی است.

9. رباتیک و پهپاد

کرونا باعث شد جهانیان بفهمند ما چقدر به تعاملات انسانی برای پیشبرد امور وابسته‌ایم. کسب‌وکارهای مبتنی بر نیروی انسانی مانند خرده‌فروشی، غذا، تولید و تدارکات بیشتری آسیب را دیده‌اند.

کرونا باعث جلب توجه ناگهانی به استفاده از ربات‌ها و پژوهش‌ها دربارۀ رباتیک شده است. در هفته‌های اخیر از ربات‌ها برای ضدعفونی‌کردن مناطق و ارسال غذا برای افراد در قرنطینه استفاده شده است. پهپادها هم سگ‌ها را برای هواخوری بیرون برده‌اند و کالاها را به مقصد رسانده‌اند.

گزارش‌هایی هست که پیش‌بینی می‌کنند بسیاری از شغل‌های تولیدی را در آینده ربات‌ها بر عهده می‌گیرند و همزمان شغل‌های جدیدی در این فرایند ایجاد خواهد شد. باید سیاست‌هایی تدوین کرد تا افرادی که قرار است با این تغییرات مواجه شوند، آموزش‌های کافی ببینند و تحت نظام‌های تأمین اجتماعی قرار گیرند.

10. نسل پنجم ارتباطات سیار

تمام این روندهای فناورانه مورداشاره به اینترنت باثبات، پرسرعت و ارزان‌قیمت وابسته‌اند. با اینکه نسل پنجم ارتباطات سیار اهمیتش را در دورپایش (remote monitoring) و مشاوره‌های دورپزشکی نشان داده، استقرارش در اروپا با تأخیر مواجه شده است؛ آن هم زمانی که بیش از همیشه به این فناوری نیاز است. بهره‌گیری از این فناوری هزینۀ دستگاه‌های دارای این فناوری و هزینۀ اشتراک اینترنت را افزایش می‌دهد. پرداختن به این مسائل برای اطمینان از دسترسی فراگیر به اینترنت کماکان یکی از چالش‌های گسترش شبکۀ نسل پنجم در سطح جهان خواهد بود.

اهمیت آمادگی دیجیتال

تأثیر انقلاب صنعتی چهارم بر کنترل کرونا حالا کاملاً آشکار شده و این همه‌گیری اهمیتِ آمادگی دیجیتال را به خوبی نشان داده است. الان همگان به‌خوبی آگاه‌اند که در حین شیوع بیماری‌ها این آمادگی چقدر کمک می‌کند که زندگی و کسب‌وکار تا حد امکان مثل سابق ادامه یابند. ایجاد زیرساخت‌های لازم برای پشتیبانی از جهان دیجیتال و آگاهی از جدیدترین فناوری‌ها بسیار ضروری است تا کسب‌وکارها یا کشورها در دنیای رقابتیِ پس از کرونا دوام بیاورند و درعین‌حال رویکردی انسان‌مدار و فراگیر در مواجهه با حکمرانی فناوری در پیش بگیرند.

همان‌طور که بی‌بی‌سی اشاره می‌کند، برآورد می‌شود حدود 200 میلیون نفر به‌سبب شیوع کرونا شغلشان را از دست بدهند. دیجیتال‌سازی و شیوع بیماری‌ها تغییرات برای شغل‌های در دسترس انسان‌ها را تسریع کرده‌اند. نحوۀ کاهش این تأثیرات بر گروه بزرگ‌تری از نیروی کار و آسیب‌پذیرترین افراد، مشکل اصلی تمام صنایع و کشورها است. این امر نه‌تنها شایان توجه است، بلکه باید راهکاری به‌موقع و انسان‌مدار برایش یافت.