طی 50 سال گذشته در دنیا، روش‌های گوناگونی برای تحلیل علل ریشه ای خطا RCA توسعه ‌یافته است و حتی برند‌های مختلف و معروفی ایجاد شده است. تحلیل علل ریشه ای وقایع به دلیل حداقل بازگشت سرمایه ۴۰۰ تا ۱۰۰۰ درصدی همواره مورد توجه شرکت‌های بزرگ جهان نظیر بوئینگ بوده است. در این مقاله تمام انواع روش‌های تحلیل علل ریشه‌ای خطا مورد بحث و بررسی قرار می‌گیرند و سپس با توجه به معیار‌های استاندارد یک روش تحلیل علت ریشه‌ای کارآمد، مورد ارزیابی و مقایسه قرار می‌گیرند.

قابل ذکر استتحلیل علل ریشه ای خطا از ابزار‌ها و روش‌های مختلفی بهره می‌گیرد. همانطور که در این تجزیه و تحلیل متوجه خواهید شد، بین روش (Method) و ابزار (Tool) تحلیل علل ریشه‌ای تمایز روشنی وجود دارد. یک ابزار با استفاده محدود از آن متمایز است، در حالی که یک روش ممکن است مراحل و فرآیندهای زیادی را در برگیرد و کاربرد گسترده‌ای داشته باشد.

معرفی روش‌ها و ابزارهای موجود در تحلیل علل ریشه‌ ای وقایع

روش‌ها:

• Events and Causal Factors Charting (نمودار رویدادها و علل موثر)
• Tree Diagrams (نمودار درختی)
• Why-Why Chart (نمودار چرا-چرا)
• Storytelling Method (روش داستان‌گویی)
• Fault Tree Analysis (تحلیل درخت خطا)
• Reality Charting (نمودار واقعیت)

ابزار‌ها:

• Change Analysis (تحلیل تغییر)
• Barrier Analysis (تحلیل موانع)
• Pareto Analysis (تحلیل پارتو)
• Failure Modes and Effect Analysis (تحلیل حالت‌های خرابی و اثرات)

مقایسه روش ها و ابزار‌های تحلیل علل ریشه ای خطا RCA

بسیاری از مجریان تحلیل علل ریشه ای وقایع بیان می کنند که این روند بسیار پیچیده است که شما از چندین روش یا ابزار برای هر مشکل استفاده کنید یا بر اساس نوع مشکلی که تجربه می‌کنید، آن‌ها را انتخاب کنید. بنابراین با یک مقایسه جامع بین روش‌های مختلف موجود و رسیدن به بهینه‌ترین روش موجود، گامی مهم در اجرای تحلیل علل ریشه ‌ای خطا برداشته شده است. اگر بخواهیم به درستی بسیاری از روش های تحلیل علل ریشه ‌ای را ارزیابی کنیم، به استانداردی نیاز داریم که بتوان آن‌ها را با یکدیگر مقایسه کرد. به طور کلی توافق شده است که هدف از تجزیه و تحلیل علل ریشه ‌ای خطا، یافتن راه‌حل‌های مؤثر برای مشکلات مبتنی بر رویداد (Event base) است به گونه‌ای که آن‌ها تکرار نشود. بر اساس این تعریف، یک فرایند تحلیل علل ریشه ای وقایع مؤثر باید درک روشنی از چگونگی تحقق راه‌حل‌های پیشنهادی فراهم کند. در همین راستا در این بخش با استفاده از معیارهایی استاندارد، مقایسه روش‌ها و ابزارها انجام شده است که این معیارها عبارت‌اند از:

• تعریف مسئله: به وضوح مسئله و اهمیت آن برای ذینفعان مسئله تعریف شود.
• تعریف تمام دلایل مشخص: روابط علّی معینی که باهم ترکیب شده‌اند، ترسیم شود.
• ایجاد مسیر علت و معلولی: به طور واضح و مشخص روابط علت و معلولی بین علل ریشه‌ای و مسئله تعریف شده برقرار شود.
• تعیین شواهد: شواهد و مدارکی که برای صحت وجود علل به کار رفته است، به وضوح ارائه دهد.
• توضیح روش جلوگیری از رخ دادن دوباره مسئله: به روشنی توضیح دهد که چگونه با اجرا و پیگیری راه‌حل‌ها، از رخ دادن دوباره مشکل جلوگیری می‌شود.
• سهولت در گزارش‌دهی: اصول و جزییات به کار گرفته شده در تحلیل علل ریشه ای خطا، مستند سازی شود، بطوری که منطق و استدلال و مراحل طی شده به آسانی قابل درک باشد.

تذکر: بر اساس استاندارد، در صورت داشتن معیار در هر روش ۱ امتیاز و در صورت محدود بودن ۵/۰ امتیاز، به هر تحلیل تعلق گرفته است. (برگرفته از کتاب Dean L. Gano صفحه 43- برای دانلود کتاب بر روی این لینک کلیک کنید)

جمع‌بندی

همانطور که مشاهده کردید ابزارها و روش ‌های تحلیل علل ریشه ‌ای خطا، ساختارهایی برای روند حل مسئله فراهم می‌کنند، اما هر کدام از روش‌ها و ابزار‌ها دارای محدودیتی هستند و غالبا در شرایط خاص کارآمد خواند بود. فرآیندهایی نظیر داستان‌گویی و طبقه‌بندی حاصل هزاران سال تکامل و تحول فکری ما است ولی برای دست‌یابی به راه‌حل‌های کارآمد نیاز به تغییر است. اکنون روش نمودار واقعیت در حال تبدیل شدن به استانداردی برای کلیه تجزیه و تحلیل رویدادها است، زیرا تنها فرایندی است که از اصول علت و معلولی پیروی می‌کند و همچنین برای ذینفعان یک واقعیت واضح و مشترک ایجاد می‌کند تا موفق به ارائه و اجرا یک راه ‌حل کارآمد‌ شویم.