به زبان ساده مهندسی قابلیت اطمینان دانش و رشته­‌ای است که به بهینه سازی قابلیت اطمینان در چرخه عمر سیستم‌­ها با فرض بهینه بودن هزینه مورد نیاز، می‌­پردازد. متاسفانه در سال‌های گذشته به اهمیت و جایگاه این رشته در صنایع و تربیت مهندسان قابلیت اطمینان در کشور توجه نسبتا کمی شده است. در این مقاله با هدف آشنایی کلی خوانندگان محترم با مفهوم مهندسی قابلیت اطمینان و اهمیت آن در ساختار مدیریت دارایی­‌ های فیزیکی، به صورت اجمالی به تعریف مهندسی قابلیت اطمینان و اهداف و دامنه فعالیت‌­های متخصصان این رشته در صنایع دارایی ­محور پرداخته شده است.

مهندسی قابلیت اطمینان

به صورت خلاصه مهندسی قابلیت اطمینان به عنوان یکی از زیر بخش‌های حوزه مهندسی سیستم، بر حفظ کارکرد دارایی بدون بروز خرابی تاکید دارد. در مهندسی قابلیت اطمینان با استفاده از انواع داده‌­های چرخه عمر دارایی ­ها و روش­‌های تحلیلی و عددی متنوع، قابلیت اطمینان ذاتی تجهیز، فرایند و یا سیستم در مرحله طراحی ارزیابی شده و موثرترین نقاط برای اجرای بهبود مشخص ‌می­­ شود. اما در عمل شناسایی تمامی خرابی ­های احتمالی در مرحله طراحی دشوار است. ازاین رو، در مرحله بهره ­برداری و نگهداشت مهم‌ترین هدف مهندسان قابلیت اطمینان شناسایی خرابی­‌های احتمالی و اجرای برنامه‌­های پیشگیرانه برای جلوگیری از بروز خرابی­‌ها و پیامدهای زیان آور آن‌ها در قالب تحلیل­‌هایی همانند نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCM) خواهد بود. نقطه مشترک در تمامی انواع تحلیل­‌های مهندسی قابلیت اطمینان در کل چرخه عمر دارایی و یا سیستم، توجه به لزوم شناسایی مشکلات احتمالی در ابتدایی‌ترین زمان ممکن است. تشخیص سریع­تر مشکل و یا حالت احتمالی خرابی سهولت اجرای اقدامات پیش­گیرانه و همچنین به حداقل رسانی هزینه­‌های مدیریت قابلیت اطمینان و در نتیجه هزینه­‌های چرخه عمر دارایی را به همراه دارد.

اهداف اصلی در مهندسی قابلیت اطمینان

به صورت مشخص اهداف اصلی در مهندسی قابلیت اطمینان موارد ذیل است:

• استفاده از تکنیک­‌ها و دانش مهندسی برای جلوگیری از وقوع انواع حالت­‌های خرابی و کاهش پیامدهای وقوع احتمالی آن‌ها.
• شناسایی و اصلاح دلایل بروز خرابی­‌ها در مرحله بهره برداری و نگهداشت، علاوه بر تلاش­‌هایی که برای پیشگیری از آن‌ها شده است.
• مشخص کردن راهکارهای مواجهه با خرابی­‌های احتمالی که دلایل و حالات آن‌ها هنوز مشخص و اصلاح نشده است.
• استفاده از روش‌­های تخمین احتمال بروز خرابی در طراحی­‌های جدید و به روزرسانی برنامه­‌های بهره برداری و نگهداشت بر اساس تحلیل داده‌­های جمع آوری شده.

در یک سازمان دارایی محور می‌­توان با پیاده سازی گام به گام اهداف اشاره شده، انتظار رسیدن به سطح مطلوبی از قابلیت اطمینان و بهینه سازی هزینه‌­ها را داشت. اما این نکته لازم به توضیح است که برای موفقیت در پیاده سازی برنامه­‌های ارتقا سطح قابلیت اطمینان علاوه بر جنبه های فنی، توجه به مسائل مربوط به فاکتور­های انسانی نیز جایگاه ویژه خود را دارد. چرا که بسیاری از مسائل و مشکلات دارایی­‌ها ریشه در تصمیم­‌گیریی‌های راهبردی و مدیریتی، کیفیت اجرا و پیاده سازی فرایند مهندسی سیستم، بهره‌­برداری و نگهداشت و همچنین آموزش و فرهنگ کاری سازمان دارد.

نقش مهندس قابلیت اطمینان در صنایع

برای اجرای اهداف مشخص شده برای مهندسی قابلیت اطمینان ، متخصصان این حوزه اجرای وظایف در سه نقش کلی حذف تلفات، مدیریت ریسک و مدیریت چرخه عمر دارایی را برعهده دارند و برای اجرای هر کدام از آن‌ها از مجموعه­‌ای از تکنیک­‌ها و روش­‌ها بهره می­‌گیرند.

حذف تلفات

یکی از نقش‌های اصلی مهندس اطمینان جستجوی دلایل ایجاد اتلافات تولید و هزینه­‌های نامتعارف نگهداشت دارایی‌های است. پس از مشخص کردن اتلاف و موارد غیر متعارف، نوبت به تحلیل خرابی­‌ها و اجرای راهکارهای پیش‌گیرانه با کمک دیگر متخصصان سازمان است. تحلیل علل ریشه­‌ای خرابی‌­ها (RCA) یکی از روش­‌های موثر در شناسایی علل ایجاد موارد تلفات و تدوین راهکارهای مقابله با آن است. در اجرای این چنین تحلیل­ هایی مهندس قابلیت اطمینان وظیفه برنامه ­ریزی و تسهیلگری اجرای تحلیل و پیاده ­سازی راهکارهای اصلاحی را بر عهده دارد.

مدیریت ریسک

دیگر نقش مهندسان قابلیت اطمینان مدیریت ریسک­‌های سازمان برای رسیدن به اهداف استراتژیک در بخش های ایمنی، سلامت کارکنان و محیط زیست، مدیریت دارایی­ ها و حفظ کیفیت و تداوم تولید است. برخی از مهمترین ابزارهای مهندسان قابلیت اطمینان در مدیریت ریسک عبارتند از:

• تحلیل مخاطرات اولیه ((Preliminary Hazards Analysis (PHA)
• تحلیل حالات و علل خرابی ها (FMEA)
• آنالیز حساسیت دارایی ها (Criticality Analysis)
• اطلاعات تعمیر پذیری (Maintainability information)
• تحلیل درخت وقایع (Event Tree Analysis)
• تحلیل درخت خطا (Fault Tree Analysis)

مدیریت چرخه عمر دارایی

همانطورکه در ابتدای این مقاله اشاره شد، بخش اصلی هزینه های مالکیت یک دارایی (Total Cost of Ownership) در ابتدا چرخه عمر آن و پیش از شروع مرحله بهره برداری مشخص می ­شود. به همین دلیل برنامه ریزی برای محاسبه دقیق این هزینه ها در قالب تحلیل­ های هزینه چرخه عمر (LCC) اهمیت ویژه­ ای خواهد داشت. همچنین می توان با مشارکت مهندسان قابلیت اطمینان در مراحل طراحی، ساخت و نصب دارایی های جدید و یا اصلاح موارد موجود، زمینه رسیدن به حد مطلوبی از بهره ­وری در مراحل بهره برداری و نگهداشت دارایی­ ها را فراهم کرد. بهره­ گیری از تکنیک­ های مرسوم در مهندسی سیستم و طراحی مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCD) از راهکارهای دیگر تجربه شده در مدیریت مراحل ابتدای چرخه عمر دارایی­ هایی فیزیکی هستند.

وظایف مهندس قابلیت اطمینان

با مطالعه شرح شغل ­های منتشر شده برای مهندسان قابلیت اطمینان می‌­توان به لیست کاملی از وظایف و مسئولیت­ های مهندس قابلیت اطمینان در یک سازمان موفق در مدیریت قابلیت اطمینان رسید. بعضی از مهمترین این وظایف عبارتند از:

• همکاری با مهندس پروژه برای اطمینان از سطح مورد قبول قبلیت اطمینان و تعمیرپذیری دارایی­ های جدید و در حال نصب و اصلاح.
• مشارکت در تدوین مشخصات برنامه­ های طراحی و توسعه و همچین برنامه راه اندازی مجتمع ­های صنعتی.
• همکاری در تدوین معیارهای ارزیابی تامین کنندگان تجهیزات و قطعات یدکی و همچنین تامین کنندگان خدمات نگهداشت
• توسعه معیارهای پذیرش و بازرسی از تجهیزات و قطعات یدکی و دیگر کالاها.
• مشارکت و راهنمایی در اجرای برنامه­ های چک و تحویل مجتمع ­­های صنعتی و دارایی ­های جدید.
• راهبری و تسهیلگری برنامه­ های بهبود و تضمین قابلیت اطمینان و تعمیر پذیری دارایی­ ها، فرایندها و سیستم­‌های کنترل و ایمنی.
• تدوین و توسعه و نظارت بر اجرای برنامه­‌های مدیریت نگهداشت دارایی­‌ها همچون برنامه­‌های نگهداشت پیش­گیرانه و بازرسی­‌های غیر مخرب.
• مشارکت در برنامه­‌های مدیریت ریسک بهره برداری از مجتمع­‌های صنعتی.
• توسعه راهکارهای مهندسی و کاربردی پیش­گیری از تکرار خرابی­‌ها و دیگر مشکلات با استفاده از روش­‌های تحلیل­ اطلاعات دارایی­‌ها، همانند کنترل آماری فرایند، آنالیز وایبل، مدل سازی احتمالی و …
• اجرای برنامه­‌های تحلیل علل ریشه‌­ای خرابی‌­ها.
• پیاده سازی سیستم گزارش خرابی، تحلیل و تدوین راهکارهای اصلاحی (FRACAS).
• پیاده سازی تحلیل­‌های نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان (RCM).
• همکاری با بخش تولید و بهره برداری در محاسبه و گزارش شاخص ­های عملکردی دارایی ­ها.
• تامین پشتیبانی فنی برای کارکنان بخش­‌های تولید، مدیریت و برنامه ­ریزی نگهداشت و تکنسین‌­های فنی.
• اجرای تحلیل­‌های هزینه­‌های چرخه عمر و تسهیلگری در فرایندها و روش­‌های تصمیم­گیری در خصوص چرخه عمر دارایی­‌ها.
• و دیگر موارد بر اساس راهبردهای سازمان در مدیریت قابلیت اطمینان دارایی‌­ها.

خدمات شرکت مشاوره پمکو

شرکت مشاوره پمکو به عنوان یکی از بزرگترین و با سابقه ­ترین مشاوران حوزه مدیریت دارایی­ های فیزیکی کشور، افتخار و تجربه اجرا برنامه ­های آموزشی و پیاده سازی انواع تحلیل­ ها و روش­ های مهندسی قابلیت اطمینان در اکثر صنایع کشور را دارد. به پشتوانه  تجارب ارزنده به دست آمده از سال­ ها فعالیت مستمر و همچنین همکاری تنگاتنگ با شرکت آلادون (Aladon Networks) – بزرگترین شبکه پیاده سازی RCM در جهان – و موفیقت در کسب نمایندگی رسمی از این شرکت در منطقه خاورمیانه، شرکت پمکو آمادگی خود را برای ارائه مشاوره و همکاری با صنایع و سازمان­ های کشور در توسعه بخش مهندسی قابلیت اطمینان، اجرای برنامه ­های آموزشی و پیاده سازی انواع تحلیل­ های مهندسی قابلیت اطمینان تجهیزات و دارایی ­ها را اعلام می ­دارد.