نت مبتنی بر قابليت اطمينان (RCM)، از نظر اغلب متخصصين نگهداری و تعميرات به عنوان اثربخش­‌ترين روش نسبت به هزينه‌­هايش، براي ايجاد و توسعۀ استراتژی‌های نگهداری و تعميرات در سطح جهانی شناخته مي­‌شود. بهره‌گیری مناسب از این روش با دست‌یابی سریع به بهبودی پایدار در زمینه‌های گوناگون همراه است. افزایش قابلیت اطمینان تجهیزات، بهبود وضعیت کيفی محصولات، کاهش سوانح با پیامدهای ایمنی و زیست محیطی از جمله دستاورد‌های مهم بکارگیری نگهداری و تعمیرات مبتنی بر قابليت اطمينان (RCM) است. کاهش 40 تا 70 درصدی خرابی تجهیزات از جمله اهداف مورد انتظار از پیاده‌ سازی RCM بوده که تحقق آن در گروی اجرای صحیح و درک مفاهیم عمیق و کلیدی آن است.

نگهداشت مبتنی بر قابليت اطمينان RCM چیست؟

نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان یا Reliability Centered Maintenance که به اختصار RCM گفته می‌شود، مجموعه‌ای از فعالیت‌های مطالعاتی و گروهی ساختاریافته‌ای است که بر روی یک تجهیز خاص انجام می‌شود که نهایتا منجر به افزایش قابلیت اطمینان آن دارایی فیزیکی شود.

اگر به دنبال پاسخ سوالات زیر و بیشتر هستید پیشنهاد می‌کنیم ادامه متن را مطالعه کنید:

• نگهداشت یا نت مبتنی بر قابلیت اطمینان چیست؟
• برای اجرای RCM چه پیش نیازهایی وجود دارد؟
• کتب، مراجع و آموزش‌های RCM کدام است؟
• چه برداشت‌های اشتباهی از نگهداری و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان وجود دارد؟

برای تعالی در مدیریت دارایی های فیزیکی در سازمان‌های تجهیز محور مدل‌های تعالی متفاوتی وجود دارد. مدل‌های تعالی برای انواع سازمان‌ها مسیری را تدوین می‌کنند که از ابتدای راه تعالی در مدیریت دارایی های فیزیکی چه اقداماتی را باید انجام دهند. در همه این مدل‌ها ، ابزار و تکنیک RCM به عنوان یکی از بخش‌های اصلی مدیریت دارایی های فیزیکی مطرح شده است. در واقع صرف نظر از اینکه در یک سازمان از چه مدلی برای تعالی مدیریت دارایی بهره برده می‌شود، RCM بخش جدا نشدنی آن است!

انواع RCM در صنعت وجود دارد. شناخته ترین نوع آن، آر سی ام دو و آر سی ام سه (RCMII و RCMIII)  است. این ابزار توسط شرکت ALADON توسعه یافته است.

در این نوع نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان، بعد از انتخاب یک تجهیز مهم سازمان، یک کارگروه تشکیل می‌شود و این کارگروه با یک فرایند منظم و مشخص تک به تک حالات خرابی را تحلیل می‌کند و راه حل ارائه می‌دهد. کل این فرایند از پیش مشخص است و نحوه اجرای هر گام از این فرایند نیز ذکر شده است.

در پایان یک RCM قرار است فعالیت‌های نگهداری و تعمیرات آن تجهیز خاص بهینه شود. مثلاً:

• بعضی از فعالیت‌های نگهداشتی که سازنده تجهیز اعلام کرده حذف خواهند شد، چراکه شرایط عملیاتی هر تجهیزی منحصر به فرد است.
• برخی از اقدامات در فواصل طولانی‌تر اجرا می‌شوند. مثلا بر اساس RCM ممکن است به این نتیجه برسید که آچارکشی که قبلاً هر دو سال یکبار انجام می‌شد، حالا باید 3 سال یکبار انجام شود.
• برخی اقدامات نیز باید در فواصل کوتاه‌تری انجام شوند. مثلاً تعویض فیلتر با توجه به شرایط عملیاتی این تجهیز به جای سالانه باید شش ماه یکبار باشد.
• برخی تصمیمات باید در مورد رویه‌ها گرفته شود. مثلاً در RCM ممکن است مشخص شود که باید یک راهنمای رنگی برای اپراتور تجهیز نصب شود.
• برخی تصمیمات به تغییرات مهندسی منجر می‌شود. مثلاً یک سنسور هشدار تمام شدن سوخت روی تجهیز نصب شود.
• برخی اقدامات به تغییرات در بازرسی منجر می‌شود. مثلاً هر 3 ماه یکبار باید آنالیز روغن انجام شود.

چرا دستورالعمل سازنده یا الگوهای دیگر سازمان‌ها برای تجهیز کافی نیست و باید باز هم RCM را اجرا کنیم؟

برای تجهیزاتی که حساسیت کمی برای سازمان دارد به کارگیری دستورالعمل‌های سازنده و حداقل مرور سریع آن می‌تواند مفید باشد. اما زمانی که در مورد مهم‌ترین تجهیزات سازمان صحبت می‌کنیم باید دقت کنیم که شرایط هر تجهیز در هر سازمان و حتی هر بخش از سازمان متفاوت است و امروزه حتی سازنده تجهیزات نیز اجرای RCM را توصیه می‌کنند.

چه چیزی RCM را نسبت به روش‌های دیگری که بهبود برنامه نگهداری و تعمیرات منجر می شود، متمایز کرده است؟

در نگهداشت بر مبنای قابلیت اطمینان، نکات ریز فراوانی وجود دارد. مثلاً تمرکز این روش روی حالت خرابی است یا هر اقدام پیشگیرانه‌ای باید برای سازمان منافعی بیشتر از هزینه‌هایش داشته باشد.

مهم‌­ترين فوايد پياده‌­سازی صحیح نت مبتنی بر قابليت اطمينان

• افزايش قابليت دسترس­‌پذيری دستگاه‌­ها و ظرفيت توليد
• كاهش هزينه‌­های نت، عملياتی و خرابی دستگاه‌­ها
• كاهش چشمگير حوادث صدمه زننده به ايمنی و محيط زيست
• افزايش طول عمر تجهيزات
• كاهش قابل توجه فعاليت‌­های اضطراری سازمان
• ايجاد فرهنگ همكاری در بين همه گروه‌­ها و همچنين فضای برنامه‌­ريزی و عملكردی پيش‌­اقدام

برای اجرای RCM در سازمان یک سری پیش‌نیازها تعریف شده است. در ابتدا نیاز است تجهیزات حیاتی سازمان شناسایی شود. در این مسیر به موارد زیر دقت نمایید:

• تجهیزات بسیار مهم در اولویت RCM هستند، زیرا نگهداشت مبتنی بر قابلیت اطمینان یک فعالیت زمان بر است و تقریباً یک تجهیز در حد یک پمپ یا یک ترانسفورماتور به 5 تا 10 جلسه سه ساعته RCM نیاز دارد. پس بهتر است تجهیزی را انتخاب کنید که بهبود قابلیت اطمینان آن برای سازمان بیشترین ارزش را ایجاد کند.
• تجهیزاتی که ممکن است در آینده نزدیک جایگزین شوند برای آر سی ام مناسب نیستند، چراکه ممکن است شرایط تجهیز جدید با تجهیز قبلی متفاوت باشد.
• روش RCM در طول سال‌ها به مرور تقویت شده است و اجزای آن در کنار هم معنا پیدا کرده‌اند. لذا ساده‌سازی گام‌های آن عملاً آر سی ام را ساقط می‌کند. متدهای ساده دیگری به جای RCM وجود دارد که بهتر است برای تجهیزاتی که کمتر مهم هستند از آن استفاده شود.

پیشینه نت مبتنی بر قابليت اطمينان (RCM)

منطق روش نت مبتنی بر قابليت اطمينان (RCM) که برای اولین بار در صنایع هوایی آمریکا با بهره‌گیری از برجسته‌ترین متخصصین نت و صرف انرژی و هزینه زیادی توسعه یافت، توانست میزان سقوط‌های متاثر از نقص فنی هواپیماهای مسافربری را از حدود 40 سقوط به کمتر از 0.1 سقوط در یک میلیون پرواز کاهش دهد. به موازات این پیشرفت، زمان لازم برای انجام فعالیت‌های نگهداشت هواپیماها (و در نتیجه دسترس‌پذیری بالاتر و سودآوری بیشتر) با استفاده از منطق RCM کاهش چشمگیری یافته است. به عنوان نمونه، خط هوایی “United Airlines” برای بازرسی‌های سازه‌ای اصلی هواپیماهای بوئینگ 747 خود، پیش از رسیدن به فاصله زمانی 20000 ساعت برای اولین بازرسی سنگین سازه هواپیما، فقط 60000 نفر ساعت صرف نموده است. در حالی که بر اساس سیاست‌های نگهداری و تعمیرات سنتی، در هواپیمای کوچک‌تر و ساده‌تر DC-8 چنین کاری به بیش از چهار میلیون نفر ساعت کار برای رسیدن به فاصله زمانی مشابه برای بازرسی سنگین سازه‌ای هواپیما نیاز دارد. کاهش هزینه با چنین اندازه‌ای به معنی يك ارتقای قابل‌توجه برای هر سازمانی است که ناوگان بزرگی از تجهیزات پیچیده را در اختیار دارد. نکته جالب توجه آن است که چنین کاهش هزینه‌ای نه تنها بدون هیچ تأثیر نامطلوبی بر قابلیت اطمینان به وجود آمده است، بلکه درک بسیار بهتری از فرآيندهای خرابی در تجهیزات پیچیده نیز به دست آمده که در واقع قابلیت اطمینان را با ممکن ساختن انجام فعالیت‌های پیش‌گیرانه در زمان وقوع شواهد معینی از خرابی بالقوه افزایش داده است.

به موازات استفاده از منطق نت مبتنی بر قابليت اطمينان در صنایع هوایی، این روش در سایر صنایع نیز به‌کار گرفته شده است. نکته حایز اهمیت در این‌ باره، آن است که آفریقای جنوبی در دهه 80 میلادی اولین کشوری است که به‌طور گسترده از RCM در صنایعی به‌جز صنایع هوایی خود استفاده نمود و با توجه به شرایط تحریم این کشور در آن زمان، منافع عظیمی از اجرای این روش عاید صنایع آفریقای جنوبی گردیده است. پس از آن که نتایج حاصل از استفاده از RCM (حتی در شرایط سخت تحریم) در صنایع مشخص گردید، صنایع بزرگ در سایر کشورها نیز به استفاده از این روش تمایل شدیدی پیدا کردند.

شرکت کانادایی ALADON امروزه به عنوان بزرگترین مجری RCM، معتبر‌ترین مرجع شناخته شده در خصوص بکارگیری مناسب این روش در دنیا است. مجموعه پمکو به عنوان نماینده انحصاری شرکت ALADON در منطقه خاورمیانه، دارای ارتباط مستقیم ساختاری و سازمان‌یافته با شرکت ALADON بوده و متخصصان و مشاوران مدیریت دارایی‌ های فیزیکی این شرکت دارای تجربیات فراوانی در خصوص استقرار و پیاده‌سازی سیستم نگهداری و تعمیرات مبتنی بر قابلیت اطمینان در پروژه‌های بزرگ ملی و بین‌المللی هستند که می‌توانند سازمان شما را برای بهره‌گیری مناسب از این روش همراهی کنند.