حتما در گوشه کنار جاده‌ها، اتوبان‌ها، ساختمان‌های در حال احداث، پروژه‌های عمرانی و … با موجوداتی قالباً زردرنگ برخورد داشته‌اید که کارهای سخت انجام می‌دهند. ماشین آلاتی ارزشمند که تحت نام ماشین آلات سنگین یا HEAVY EQUIPMENT می‌شناسیم، تجهیزاتی که در طیف متنوعی از کاربردها، از استخراج مواد معدنی گرفته تا جنگلداری، از راهسازی گرفته تا جابجایی بارها در بنادر، به کمک صنایع می‌آیند. ماشین آلات غول آسا برای استفاده طولانی مدت و سنگین مناسب هستند اما باید تحت مراقبت ویژه‌ای قرار بگیرند تا عملکردشان با اطمینان همراه شود. با اجرای فعالیت‌های تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی می‌توان اطمینان یافت که این تجهیزات بیشترین میزان آماده‌به‌کاری را دارند. به حداقل رسیدن زمان صرف شده برای تعمیرات و حداکثر شدن فعال بودن یعنی این موجودات زردرنگ دارند شما را برای رسیدن به منافع بیشتر همراهی می‌کنند.

فارغ از نوع کاربری، ماشین آلات سنگین بزرگ، لاستیکی یا زنجیری هستند و در پروژه‌های عمرانی ساختمانی، کشاورزی، تخریب و … برای حفاری یا حمل مواد به کار گرفته می‌شوند. حتی اگر از یک مینی لودر یا یک مینی بیل هم استفاده می‌کنید، باز هم نام ماشین آلات سنگین توصیف این تجهیزات است. با این توضیحات می‌توانیم بگوییم مثال‌هایی از ماشین آلات سنگین عبارتند از: بیل مکانیکی، گریدر، لودر، سیستم‌های قدرت، ماشین آلات تسطیح، کامیون، تراکتور، فینیشر، ماشین برداشت (هاروستر)، بولدوزر و … .

مقدمه‌ای بر تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی

ممکن است به دنبال این باشید که خودتان بتوانید بخشی از تعمیرات ماشین آلات خودتان را انجام دهید. اما واقعیت این است که چنین چیزی معمولاً یا ممکن نیست و یا اینکه حتی در موارد پیش پا افتاده خرابی هم ممکن است برای شما مقرون به صرفه نباشد. بدون داشتن تخصص، تجربه و البته مدارک تحصیلی و آموزشی مرتبط، انجام تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی کار بسیار دشواری است. مثلاً به عنوان اپراتور یک بیل بکهو یا یک مینی بیل، شاید بتوان از فرد انتظار داشت که فعالیت‌های کوچک سرویس و نگهداری را خودش انجام دهد، اما قطعاً انجام تعمیرات پیچیده‌تر مانند تعویض قطعات سیستم انتقال قدرت، هیدرولیک و یا اجزاء کارساز مانند بوم، نیاز به افراد متخصص با ابزارآلات روزآمد و البته فضای کار ویژه دارد.

تعمیر ماشین آلات راهسازی به چیزی فراتر از آستین بالا زدن و آمادگی برای روغنی شدن دست‌ها نیاز دارد. هر دقیقه‌ای که یکی از بخش‌های چنین تجهیزاتی از دسترس خارج می‌شود، زمان به صورت بالفعل و پول (حداقل به صورت بالقوه) در حال هدر رفتن است. در این وضعیت نه تنها نخواهید توانست امور مقرر شده در پروژه را به خوبی و بر اساس زمانبندی پیش ببرید، بلکه دارید متحمل هزینه مخدوش شدن برند و شهرتتان نیز می‌شوید. از چرخه بازار به خارج رانده خواهید شد اگر ماشین آلاتتان قابل اطمینان و در دسترس نباشند. بنابراین وقتی نوبت به تعمیرات و نگهداری می‌رسد باید به موارد مهم توجه کنید:

خدمات نمایندگی‌های سرویس و نگهداری ماشین آلات سنگین

در هنگام مواجهه با خرابی‌ها، اولین سوالی که باید پاسخ داد این است که آیا خدمات تعمیرات به عنوان بخشی از وارانتی از تولیدکننده قابل دریافت است؟ این سوال را می‌توان با مراجعه به اسناد مربوط به خرید دستگاه یا دفترچه‌های همراه آن پاسخ داد، همچنین می‌توان به نماینده تولیدکننده که دستگاه از آن تامین شده است اطمینان کرد. تولیدکننده یا نماینده او ممکن است بتواند وضعیت گارانتی یا وارانتی دستگاه را به صورت آنلاین نیز به شما اطلاع بدهد.

فراموش نکنید که اگر این انتخاب برای شما وجود دارد، حتماً از آن استفاده کنید. همچنین برخی تامین کنندگان پس از پایان دوره زمانی گارانتی، بازه زمانی ارائه خدماتشان را در قبال دریافت وجه یا عقد قرارداد توسعه می‌دهند. ممکن است استفاده از این خدمات پس از اتمام زمان گارانتی اولیه، بتواند در دراز مدت منافع شما را بهتر برآورده سازد.

علی رغم تمام موارد فوق، بسیاری از ماشین آلات در خارج از دوره گارانتی یا حتی وارانتی خود به کار گرفته می‌شوند. بنابراین برای حفظ قابلیت اطمینان و دسترس پذیری آن‌ها باید از تامین کنندگان معتمد و متتخصص کمک گرفت.

تحولات فناوری در تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی

در دهه‌های اخیر، سال به سال ماشین آلات مدرن وارد کشور شده‌اند. در برخی سال‌ها آمار واردات جهش پیاده کرده و گاهاً به دلایل مختلف از جمله تحریم‌های اقتصادی، این آمار کاهش جدی پیدا کرده است. قطع و وصل ارتباطات تجاری با کشورهای صاحب تکنولوژی، باعث شده تا توان فنی و قطعات یدکی مورد نیاز برای سرویس و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی بعضاً با کمبود مواجه شود.

ماشین آلات سنگین اولیه عمدتاً ترکیبی از مکانیزم‌های ساده مکانیکی در کنار تجهیزات هیدرولیکی بودند، در این ماشین آلات مولد قدرت عموماً یک موتور دیزل بود که انرژی موجود در سوخت دیزل را به توان و گشتاور تبدیل کرده و تحویل یک پمپ هیدرولیک می‌داد. پمپ هیدرولیک، انرژی مکانیکی را به انرژی هیدرولیکی تبدیل کرده و در قالب دبی روغن که تحمل فشارهای بالا را دارد، از طریق یک شیر کنترل هیدرولیکی به اجرای کارساز می‌رساند. در ماشین آلات قدیمی، هر یک از این اجزاء به وسیله سیستم‌های مکانیکی ابتدایی کنترل می‌شدند.

با پیشرفت تکنولوژی عمده عملکردهای بخش‌های مختلف، از مولد قدرت گرفته تا سیستم‌های انتقال قدرت و اجزای کارساز به سیستم‌های الکترونیکی و پس از آن سیستم‌های کامپیوتری سپرده شده و احتمالاً در آینده نزدیک به هوش مصنوعی محول خواهد گردید. این تغییرات هماهنگ با پیشرفت‌های کلی در صنعت در ماشین آلات معدنی، راهسازی و … نیز به وقوع پیوسته‌اند. یکی از فرآورده‌های تحولات مذکور، پیچیده شدن سیستم‌های کاری در ماشین آلات است.

به عنوان مثال، در گذشته سیستم هیدرولیک ماشین تنها با یک اهرم ساده و یا پس از آن به وسیله برگشت دادن مدار هیدرولیک به رگلاتور پمپ، کنترل می‌شد، اما امروزه، با استفاده از ترکیبی از سنسورهای مختلف فشار، دما و … داده‌های کافی به کامپیوتر مرکزی دستگاه ارسال می‌شود و این مغز متفکر بر اساس مجموع داده‌ها و الگوریتم‌های تعریف شده، بهترین تنظیمات را از طریق شیرهای برقی تناسبی نصب شده در مدار پمپ اعمال می‌کند.

تغییرات و تحولات تکنولوژیک و اثر آن بر سیستم‌ها و تجهیزات کاری ماشین آلات، باعث شده تا بسیاری از افراد و شرکت‌های ارائه دهنده خدمات تعمیر ماشین آلات راهسازی و تامین کننده قطعات که خود را به دانش و تخصص مورد نیاز مسلح نکرده‌اند، نتوانند در بهینه‌ترین زمان، دستگاه را به حالت آماده به کار برسانند.

تنگناها در سرویس و نگهداری ماشین آلات سنگین

همانطور که پیش‌تر گفته شد در طول 10 سال گذشته تعداد قابل توجهی (بیش از 10 هزار) ماشین آلات سنگین که عمدتاً مجهز به فناوری‌های جدید بوده‌اند وارد کشور شده‌اند. بخشی از این ماشین آلات به صورت کامل وارد شده‌اند و سهمی از آن‌ها نیز در داخل کشور تولید یا حداقل مونتاژ شده‌اند. تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی با این میزان از تکنولوژی نیازمند توان فنی-تخصصی و دسترسی به دانش روز دارد، این منابع عموماً توسط نمایندگی‌ها به کشور وارد می‌شوند، سازمان‌هایی که خود در سالیان گذشته با مسائل و مشکلات فراوانی درگیر بوده‌اند.

این مسائل و مشکلات عملاً باعث شده است که بسیاری از شرکت‌ها میزان ارائه خدمات و دسترسی به قطعات اصلی را برای مشتریان خود محدود کنند. نتیجه این وضعیت آن است که ماشین آلات مختلف در پروژه‌های گوناگون معدنی، عمرانی، صنعتی و … به خاطر نبود فقط یک قطعه یا یک تخصص تعمیراتی، در وضعیت خواب مانده‌اند. این امر می‌تواند خسارات جبران ناپذیری را به توسعه کشور وارد نماید.

بازار قطعات و اقلام مصرفی مورد استفاده در نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین نیز وضعیت مناسبی ندارد. قطعات غیر اصلی در بازار بسیار زیاد به چشم می‌خورند و در برخی موارد حتی توسط نمایندگی‌ها به مشتریان فروخته می‌شوند. استفاده از این قطعات غیر اصلی، که کیفیت و عمر مفید کمتری دارند، باعث می‌شود قابلیت اطمینان و دسترس پذیری ماشین آلات حتی بیش از پیش افت نماید.

در سازمان‌های بزرگ معدنی و عمرانی و … که شرکت‌هایی با تعداد ماشین آلات زیاد (بالای 300 دستگاه) با ارزش‌های بعضاً میلیون دلاری مشغول به کار هستند، سیستم‌های نگهداری و تعمیرات نیز یکی از دیگر عوامل کلیدی برای بهبود عملکرد ماشین آلات هستند. ورود فناوری‌هایی مانند اینترنت اشیاء زمینه ساز استفاده از سامانه‌های مدیریت ناوگان مبتنی بر وضعیت لحظه‌ای ماشین آلات می‌باشد. به کمک چنین سیستم‌هایی می‌توان به محظ وقوع هشدارها یا کدهای خطا به عنوان مثال در وضعیت یک شیر برقی در سیستم هیدرولیک، درخواست اعزام اکیپ تعمیراتی به محل دستگاه ثبت را کرده و حتی برای تامین قطعه یدکی مربوطه از انبار به طور همزمان اقدام نمود.

برخی اشتباهات در بهره برداری و نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین

خرید و بهره برداری از ماشین آلات سنگین می‌تواند بسیار گران قیمت باشد، از هزینه اولیه خرید تجهیز گرفته تا دستمزدها و هزینه خرید قطعات یدکی. در طول چرخه عمر دستگاه، ممکن است موقعیت‌هایی پیش بیاید که نیاز به انجام پروژه‌های تعمیراتی سنگین داشته باشید، اما راهکارهایی وجود دارد که می‌توانید با استفاده از آن‌ها، زمان اجرای این تعمیرات را کاهش دهید. برای این منظور موارد زیر را در نظر داشته باشید:

عدم شناخت کافی دستگاه

در مورد دستگاه‌های قدیمی با تکنولوژی پایین‌تر عموماً اپراتورها آشنایی کافی به امکانات دستگاه دارند، اما با پیشرفته‌تر شدن دستگاه‌های امروزی، لزوم استفاده از اپراتور متخصص و آشنا با امکانات و آپشن‌ها اهمیت بسزایی پیدا کرده است. اطلاعات کاربری دستگاه جزو اسرار نیست! همواره این اسناد را در داخل کابین نگهداری کنید و اگر قرار است با دستگاه جدید کار کنید، حتماً پیش از شروع کار نسبت به امکانات دستگاه خصوصاً مانیتور اشراف پیدا نمایید. این دسترسی می‌تواند هزینه‌های سرویس و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی را کاهش دهد!

عدم شناخت کافی از اقلام مصرفی و چگونگی انجام سرویس‌ها

مسئولیت اصلی در حفظ سلامت دستگاه با اپراتور دستگاه است. اگرچه تیم سرویس مسئولیت اجرای صحیح آیتم‌های سرویس دستگاه را به گردن دارد، اما این مسئله نافی لزوم دقت و اهتمام اپراتور در چک روزمره دستگاه، محیط آن و محل‌های سرویس و نگهداری آن نمی‌باشد. چنین الزامی بدون دانش و مهارت مقدماتی اپراتور امکان پذیر نیست. اگر کاربر به زبان انگلیسی آشنا نیست، حتماً بایست به حداقل خلاصه‌ای ترجمه شده در خصوص اقلام و روش‌های انجام سرویس دسترسی داشته باشد. این مستندات نیز بایستی در داخل دستگاه نگهداری شوند، آموزش در حین انجام کار توسط تیم انجام سرویس یا پرسنل نمایندگی دستگاه نیز می‌تواند در این خصوص موثر و کاربردی باشد.

مهم‌ترین این اقلام سرویس که مستقیماً توسط اپراتور دستگا حس می‌شود میزان کشش زنجیر است، کشش بیش از حد سفت یا بیش از حد شل زنجیر به کاهش شدید عمر مفید قطعات زیربندی مانند آیدلر، دنده‌های اسپراکت و لینک‌ها منجر خواهد شد. برای اطلاع از میزان کشش مورد نیاز در زنجیر، روش صحیح اندازه‌گیری و تنظیم آن به دستورالعمل اپراتوری و سرویس دستگاه مراجعه کنید و این اندازه‌گیری را به شکل استاندارد در فواصل کوتاه تکرار کنید. با همین نکات ساده می‌توان در بخش مهمی از هزینه‌های تعمیر و نگهداری ماشین آلات راهسازی و معدنی صرفه جویی نمود.

بلافاصله بالا بردن دور موتور پس از روشن کردن دستگاه و زیر بار بردن آن

اگرچه بسیاری از کاربران ماشین آلات راهسازی و معدنی نسبت به اثر مخرب این نوع کاربری بر موتور دستگاه اطلاع دارند، اما همچنان چنین اشتباهی در میان کاربران دیده می‌شود. شاید دلیل چنین سهل انگاری عدم دانش کافی نسب به میزان آسیبی است که در چنین شرایط متوجه دستگاه می‌گردد. این اشتباه خصوصاً در آن دسته از ماشین آلات که مجهز به توربوشارژر هستند می‌تواند به شدت مخرب باشد، چرا که افزایش دور توربوشارژر قبل از رسیدن روغن کافی به آن در ابتدای شروع به کار دستگاه، و خاموش کردن دستگاه با دور بالا که باعث چرخیدن پره‌ی دود بدون عملکرد پمپ روغن و بالطبع نارسایی روغن به شفت توربوشارژر می‌تواند آسیب‌های اساسی به شفت و یاتاقان‌های این قطعه گران‌قیمت وارد کند. به همین دلیل است که رعایت این نکته در افزایش عمر مفید موتور دستگاه بشدت موثر است.

بی‌توجهی نسبت به نظافت دستگاه

نظافت ماشین آلات سنگین یک ایده لوکس و بی فایده نیست! وقتی برای یک ماشین راهسازی صحبت از نظافت می‌کنیم، منظورمان استفاده از شیشه پاک کن و براق کننده نیست. بلکه مواردی همچون جلوگیری از جمع شدن خاک، گل، سنگ، روغن و … در فضاهای بین زیربندی و سایر سطوح اطراف دستگاه است. عدم توجه به این مسائل علاوه بر تحت تاثیر قرار دادن مستقیم عملکرد دستگاه، باعث می‌شود که نشتی‌ها به عنوان نشانه‌های بروز عیب در دستگاه به‌موقع تشخیص داده نشوند.

تمیز نگه داشتن دستگاه گرچه می‌تواند با تقسیم کار و مدیریت صحیح به شکل موثرتر و مداوم‌تری اتفاق بیافتد، اما حتی به عنوان یک توصیه کلی می‌توان گفت انجام مداوم عملیاتی نظیر تکاندن گل و لای میان زیربندی قبل از سفت شدن آن، تمیز کردن اطراف شیر کنترل، هیدروموتور و گیربکس و همچنین قسمت زیرین قاب اصلی دستگاه، باعث می‌شود نظافت به یک اصل کاری برای اپراتور تبدیل شده و این اطمینان ایجاد شود که زیربندی کمترین سایش را تحمل کرده و در صورت بروز نشتی، تشخیص به‌موقع انجام خواهد شد.

تعمیر ماشین آلات راهسازی

همانطور که پیش‌تر گفته شد، تعمیرات اجزاء مختلف و سیستم‌های کاری ماشین آلات راهسازی و معدنی نیازمند توان تخصصی، ابزارآلات روزآمد و البته دسترسی به قطعات یدکی باکیفیت اصلی می‌باشد. به عنوان مثال در تعمیر سیستم مولد قدرت (موتور دیزل) تنها یک اشتباه در اندازه‌گیری لقی‌های میل‌لنگ می‌تواند خسارات چندصد میلیون تومانی مستقیم و البته هزینه‌های غیرمستقیم قابلیت اطمینان (ناشی از عدم فعالیت دستگاه) به همراه داشته باشد. همچنین در سیستم‌های انتقال قدرت ماشین آلات راهسازی، میزان دقت مورد نیاز در پرداخت و مونتاژ قطعاتی مانند کلاچ‌پک ها و شیرکنترل اصلی گیربکس، در حد چند میکرون است، عدم استفاده از ابزار استاندارد و یا عدم استفاده قطعات باکیفیت می‌تواند عمر کاری سیستم را پس از تعمیر به شکل قابل توجهی کاهش دهد.

انتقال قدرت به اجزای کارساز در ماشین آلات راهسازی از طریق یک سیستم هیدرولیک (باز یا بسته) انجام می‌شود. در این سیستم از یک پمپ هیدرولیکی که معمولاً زاویه گیر (دبی متغیر) است در کنار یک شیر کنترل اصلی برای هدایت مسیر روغن با فشار زیاد (در حدود 200 تا 350 بار) به سمت عملگرها استفاده می‌شود. متحرک بودن ماشین آلات راهسازی باعث شده است که طراحی مدارهای هیدرولیک و اجزاء مربوطه در این ماشین آلات به صورت فشرده انجام شود. این فشردگی، ظرافت های زیادی را در سیستم ایجاد کرده است. فرهنگ قالب بر فضای تعمیرات سیستم هیدرولیک عمدتاً سعی و خطا می‌باشد که باعث افزایش هزینه مستقیم و غیرمستقیم اجرای تعمیرات می‌گردد.

استفاده از گروه‌های متخصص تعمیرات که در خصوص مدار هیدرولیک و البته اجزای برقی و الکترونیکی تجهیز تسلط دارند، سبب می‌شود که تکنسین‌ها به جای باز و بست و صرفاً تعویض قطعات، آن هم بر اساس حدسیات، فرآیند عیب یابی را مبتنی بر شواهد به پیش ببرند.

توجه به موارد فوق در بحث بهره برداری و نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین می تواند باعث کاهش نرخ خرابی و افزایش دسترس پذیری شود، اما به هر حال در چرخه عمر ماشین، نیاز به استفاده از خدمات تخصصی و فوق تخصصی برای تعمیر اجزاء دچار نقص، اجتناب ناپذیر است. استفاده از خدمات تیم اجرایی شرکت پمکو برای نگهداری و تعمیرات ماشین آلات سنگین، در قالب تعمیرات موردی یا به صورت قرارداد سرویس و نگهداری می‌تواند یک راهکار اثربخش باشد.