معرفی سند مدیریت دارایی های زیرساخت برای توسعه پایدار
مدیریت داراییهای فیزیکی (physical asset management) عبارت است از شیوهها و فعالیتهایی منظم و هماهنگ که سازمان از طریق آنها داراییها و سیستمهای داراییها و نیز هزینهها و ریسکها و عملکرد آنها را در طی چرخۀ عمر داراییها، با هدف تحقق برنامۀ استراتژیک سازمانی، به طور بهینه و پایدار مدیریت میکند. مدیریت داراییهای زیرساختها (infrastructure asset management) حوزهای خاص در مدیریت داراییهای فیزیکی است که بر داراییهای زیربنایی مانند سازهها، نیروگاهها، تأسیسات مدیریت و شبکههای توزیع برق و گاز و آب و فاضلاب، سامانههای حملونقل، و ساختمانها تمرکز دارد. این حوزه ترکیبی از شیوههای مدیریتی، مالی، اقتصادی، مهندسی و سایر شیوههای موجود در مدیریت داراییهای فیزیکی را به کار میگیرد تا بتواند بهترین سطح ارزش خدمات را در ازای هزینههای مصرفی ارائه کند.
معرفی سند مدیریت دارایی های زیرساخت
داراییهای زیرساختهای عمومی پایه و اساس اقتصاد ملی و محلی هستند. با اینکه این داراییها بستر ارائۀ خدماتی اساسی و ضروری به شهروندان هستند، اغلب درست مدیریت نمیشوند. شاید بتوان گفت مهمترین برنامهای که در سطح جهان دربارۀ این حوزه در حال انجام است، برنامۀ مدیریت داراییهای زیرساختها (Infrastructure Asset Management) است که واحد امور اقتصادی و اجتماعی سازمان ملل متحد (UN DESA) با همراهی چند سازمان دیگر به پیش میبرد. هدف این پروژه بیشینهسازی ارزش سرمایهگذاریها در زیرساختهای عمومی برای تأمین مالی توسعۀ پایدار برای نسلهای آینده است.
این پروژه در فوریه 2021 سند مدیریت دارایی های زیرساخت ها برای توسعۀ پایدار: راهنمایی برای دولتهای ملی و محلی را منتشر کرد که مجموعهای از ابزارها و درسآموختهها را در اختیار ذینفعان قرار میدهد تا از آنها وضعیت و نیازهای خاص خود بهره ببرند. این سند مجموعهای از ابزارهای عملی و کاربردی را برای بهبود مدیریت داراییهای زیرساختها در اختیار دولتهای محلی و ملی قرار میدهد و بهویژه راهنماییهایی دربارۀ نحوۀ انطباق این ابزارها با چالشهای اجتماعی-اقتصادی و زیستمحیطی دوران حاضر ارائه میکند.
در چهار فصل اول سند مدیریت دارایی های زیرساخت چارچوبی اولیه برای مدیریت داراییها و ابزارهایی برای ارزیابی نیازها و سپس اقدامات اجرایی ارائه میشود. در چهار فصل دوم نیز نشان داده میشود که چگونه دولتها میتوانند از این ابزارها برای توسعۀ سیستمهای اطلاعات، واکنش به موقعیتهای بحرانی، و ایجاد بستری توانمند برای مدیریت جامع و پایدار داراییها در سطوح محلی و ملی استفاده کنند. در این ادامه هر کدام از فصلهای این راهنما به اختصار توضیح داده میشوند. برای دانلود متن اصلی این سند کلیک نمایید.
فصل 1: اصول اولیۀ مدیریت داراییها
فصل اول سند مدیریت دارایی های زیرساخت خواننده را با اصول اولیۀ مدیریت داراییهای زیرساختها آشنا میکند و نقش کلیدی این مبحث را در ارائۀ قابلاطمینانتر، عادلانهتر و فراگیرتر خدمات عمومی ضروری برای نسلهای فعلی و آینده نشان میدهد. مدیریت مؤثر داراییها به دولتها امکان میدهد با پیشبینی هزینههای آتی، نشان دادن مسئولیت مالی در قبال داراییهای پرهزینه و نیز افزایش پاسخگویی و شفافیت دولت، بتوانند توان مالی، اعتبار و اطمینان و اعتماد عمومی خود را افزایش دهند.
این فصل به موضوع مدیریت چرخۀ عمر داراییها اختصاص دارد. معمولاً دولتها بر ساخت یا تملک داراییها تأکید زیادی دارند که مستلزم صرف هزینه برای برنامهریزی، استفاده و نگهداشت است. این اتفاق پایداری پروژهها را به خطر میاندازد و ریسک تضعیف تأثیر سرمایهگذاری اولیه را به دنبال دارد، آن هم به بهای آسیب زدن به کسانی که قرار بوده به آنها خدمترسانی شود. اسقاط داراییها نیز میتواند هزینههای سنگینی به همراه داشته باشد. اگر داراییها بهموقع و بهشکلی کارآمد اسقاط نشوند، وضعیتشان بهسرعت افت میکند و منابع محلی را از بین میبرند.
نکات کلیدی
مدیریت داراییها به دولتها امکان میدهد هم ارزش مالی و هم ارزش خدماتی داراییهای فیزیکی را به نفع جوامع به حداکثر برسانند.
اولین گام حیاتی در سفر مدیریت داراییها این است که دولتها داراییهایی را که در تملک دارند و/یا مدیریت میکنند ارزیابی کنند. پاسخ به «شش چرا» دولتها را بهسمت تصمیمهای درستی هدایت میکند تا داراییهای حیاتی را در سبد گستردهتر داراییها اولویتبندی کنند.
داراییها در سراسر چرخۀ عمرشان باید بهدرستی مدیریت شوند تا اطمینان حاصل شود که سرمایهگذاریهای اولیه در زیرساختهای جدید برای نسلهای فعلی و آینده تداوم خواهد داشت. هر مرحله از چرخۀ عمر دارایی (برنامهریزی، اکتساب، استفاده، و اسقاط) نیازمند سیاستها و اقداماتی است که بر مجموعهای یکتا از منابع انسانی، مادی و مالی مبتنی هستند.
فصل 2: سازوکار مدیریت داراییها
فصل دوم سند مدیریت دارایی های زیرساخت به خوانندگان نشان میدهد چگونه چارچوبی ساده برای مدیریت داراییها ایجاد کنند. این چارچوب شامل برنامهها، سیاستها و راهبردهای ملی و محلی است که میگوید چه کارهایی، و چرا، باید انجام شوند. دولتها برای تحقق اهدافشان باید به تقاضا، چرخۀ عمر و ملاحظات مالی – سه رکن مدیریت داراییها – توجه کنند. راهنمایی دربارۀ مدیریت ریسک، بهعنوان بخشی از مبحث چرخۀ عمر، به خوانندگان کمک میکند احتمال و پیامد ریسکها را ارزیابی کند و بر مبنای آن برای حیاتیترین داراییهایشان برنامهریزی کنند.
دولتها باید برای ترکیبی مناسب از افراد، منابع و فناوریهای مورد نیاز برای ارائۀ خدمات مؤثر با حداقل هزینۀ بلندمدت تلاش کنند. باید پیوندهایی روشن و مؤثر در سراسر سیستم مدیریت داراییها وجود داشته باشد، مثلاً گزارشدهی منظم بین کارکنان ارشد و دولت و نیز سازگاری بین چارچوبهای فناوری اطلاعات. علاوه بر این، سازمان یا تیم مدیریت داراییها، تحت رهبری یک «قهرمان مدیریت داراییها»، باید از حمایت سیاسی برخوردار باشد و در معرض دید سایر بخشهای دولت محلی و ذینفعان خارجی باشد.
نکات کلیدی
مدیریت داراییها باید بر چارچوبی حاوی اصول و اهداف روشن مبتنی باشد که بازتاب نیازهای جامعه و اولویتهای توسعۀ ملی است. دولتهایی که بهدنبال طراحی و اجرای سیاستها و استراتژیهایی هستند که سرمایهگذاری در زیرساختها را یک پله به جلو میبرد، باید به هر یک از ستونهای چارچوب مدیریت داراییها (تقاضا، چرخۀ عمر و مدیریت مالی) توجهی برابر نشان دهند.
مدیریت داراییها باید از رویکرد سبدمحور پیروی کند تا بتواند سود و ارزش کل مجموعۀ داراییها را به حداکثر برساند. افزایش وابستگی متقابل سیستمهای زیرساختها، ضرورت دولتها برای ارزیابی مزایا و ریسکهای بلندمدت در هنگام تصمیمگیری را تشدید کرده است.
تعیین «قهرمان مدیریت داراییها» برای رهبری فعالیتهای بهبود، رؤیتپذیری را بهبود میدهد و تضمین میکند که تعهدی سیاسی برای تداوم مدیریت داراییها وجود دارد. مدیریت مطلوب داراییها مستلزم تغییر فرهنگ سازمان در طی زمان است.
فصل 3: ارزیابی نیازها و ظرفیت مدیریت داراییها
در فصل سوم سند مدیریت دارایی های زیرساخت ابزار تشخیصی مدیریت داراییها (Asset Management Diagnostic Tool) معرفی میشود و راهنماییهایی دربارۀ نحوۀ استفاده از این ابزار ارائه میشود تا خوانندگان با ضرورت و ارزش برداشتن گامهای تدریجی برای بهبود مدیریت داراییها آشنا شوند.
این ابزار از سه مرحله تشکیل شده است. مرحلۀ اول خودارزیابی سازمان دربارۀ اهداف، داراییها و چالشهاست. مرحلۀ دوم ارزیابی در محل سایت است که طی آن تیم ارزیابی با اتکا به پرسشنامهای دقیق و ویژه، با کارکنان عملیات و سایر ذینفعان کلیدی مصاحبه میکند. در مرحلۀ سوم پاسخهای مصاحبهشوندگان تحلیل میشود تا قوتها، ضعفها و فرصتهای موجود برای مربیگری و آموزش مدیریت داراییها مشخص شوند. در پایان نیز تیم ارزیابی «گزارش مدیریت داراییها» را به سازمان ارائه میدهد که شامل فعالیتهای پیشنهادی و گامهای بعدی بهعنوان مبنایی برای استراتژیها و برنامههای عملیاتی آتی میشود.
این ابزار از زمان اجرای آزمایشیاش در سال 2017، تا کنون چندین بار بازبینی شده است تا تضمین شود که در افزایش آگاهی و کمک به دولتها در بهبود مدیریت داراییهایشان مؤثر است.
نکات کلیدی
شروع موفقیتآمیز در مدیریت داراییها مستلزم ارزیابی جامع نیازها و چالشهای فعلی است. ابزار تشخیصی مدیریت داراییهای UN/DESA-UNCDF راهی ساده برای انجام این کار ارائه میدهد.
این ارزیابی سهمرحلهای بسیاری از عوامل و ذینفعان دخیل در مدیریت داراییها را در نظر میگیرد. ارزیابی بر اساس معیارهای تعیینشده (تعریف سطوح «پایه»، «ابتدایی»، «در حال پیشرفت» و «پیشرفته») به ارائۀ پیشنهادهایی برای تغییر سیاستها منجر میشود.
هدف اصلی این ابزار اندازهگیری و افزایش آگاهی دولتها از تکنیکهای مدیریت داراییهاست. این ابزار صرفاً گام اول برای مدیریت بهتر داراییهاست و باید با یک برنامۀ عملی مشخص دنبال شود.
فصل 4: برنامۀ اجرایی مدیریت داراییها
فصل چهارم سند مدیریت دارایی های زیرساخت نحوۀ طراحی برنامۀ اجرایی مدیریت دارایی (AMAP) را توضیح میدهد. این برنامه ابزاری است برای مقایسۀ وضعیت فعلی با وضعیت مطلوب در بخشهای دانش، روش و مستندات مدیریت داراییها، و همچنین شناسایی شکافها و اقداماتی برای جبران آنها. هدف از طراحی AMAP این است که به دولتها یا سازمانهای محلی دربارۀ نحوۀ سرمایهگذاری کمک کند تا بتوانند داراییهای اولویتدار را بهشکلی بهینه بهبود دهند. «ابزار تشخیصی» آگاهی مدیریت داراییها را در داخل دولت اندازهگیری میکند، درحالیکه فرایند AMAP با فراخوانی منابع انسانی، مالی و مادی مورد نیاز برای ایجاد تغییراتی اساسی در شیوههای مدیریت داراییها، یک گام به جلوتر میرود. در طراحی AMAP، تیمها باید نقاط تمرکز و ضربالاجل تعیین کنند تا همه در مسیر و پاسخگو باشند.
نکات کلیدی
دولتها میتوانند از برنامۀ اجرایی مدیریت داراییهای UN/DESA-UNCDF برای ترسیم نقشهای واضح و جامع از اقدامات و تمهیدات لازم برای بهبود عملکرد داراییهای اولویتدار استفاده کنند.
تدوین AMAP مستلزم مجموعهای از مراحل است – از جمله تحلیل ذینفعان، پیشبینی عملکرد، ارزیابی شکاف و اقدامات اصلاحی – تا از پیگیری و پایداری تلاشهای بهبود اطمینان حاصل شود.
وجود AMAPها برای داراییهای اولویتدار نشانهای از شفافیت و مسئولیت مالی دولت است و میتواند به جذب سرمایهگذاریهای عمومی و خصوصی بیشتر برای توسعۀ پایدار کمک کند.
فصل 5: جمعآوری دادهها و استفاده از آنها
فصل پنجم سند مدیریت دارایی های زیرساخت نشان میدهد که جمعآوری و استفاده از دادهها و اطلاعات مناسب، پایه و اساس مدیریت مؤثر داراییهاست. این فصل فرایند توسعۀ پایگاه دادۀ داراییها را توضیح میدهد؛ فرایندی که با گردآوری تیمی از نیروهای با دانش فنی و ابزارهای جمعآوری دادهها شروع میشود. حتی پس از ایجاد پایگاه داده، تیم مدیریت داراییها باید آن را مرتبط، بهروز و برای استفاده آسان نگه دارد. ارزیابی دورهای این پایگاه داده میتواند اطمینان دهد که اطلاعات ارائهشده همچنان نیازهای کارکنان فنی، مقامات دولتی، تصمیمگیران و تیم مدیریت داراییها را برآورده میکند.
این فصل، با تکیه بر آموختههای فصلهای قبلی، بر پیوند بین جمعآوری دادههای کافی و عملکرد مطلوب داراییهای حیاتی تأکید میکند. وجود یک پایگاه داده با ساختاری مناسب و اطلاعات کلیدی دربارۀ، برای مثال، وضعیت و ارزش داراییها، برای اتخاذ تصمیمهای آگاهانهای که بر ارائۀ خدمات زیربنایی تأثیر میگذارند، حیاتی است. همچنین این تصمیمات بر توانایی دولتها برای جذب و مدیریت سرمایهگذاری روی زیرساختهای جدید اثر میگذارند.
نکات کلیدی
بهرهمندی از رویکردی نظاممند و روشمند برای جمعآوری دادهها، به ایجاد یک سیستم اطلاعاتی مؤثرتر و دقیقتر برای مدیریت داراییها منجر میشود که اطلاعات موثق لازم برای تصمیمگیری صحیح و در نهایت بهبود عملکرد خدمات را فراهم میکند.
داشتن دادههای کافی دربارۀ مکان، وضعیت، عملکرد و امور مالی داراییها به دولتها امکان میدهد منابعی را که در بلندمدت باید برای تعمیر، نوسازی و جایگزینی، بهویژه برای داراییهای حیاتی، کنار گذاشته شوند، پیشبینی کنند.
اطمینان از صحت، کیفیت و کمیت اطلاعات داراییها فعالیتی جمعی است. بااینحال، هزینههای جمعآوری، اعتبارسنجی و نگهداری دادهها نباید از ارزش اطلاعات بیشتر شود.
فصل 6: بهبود تابآوری اقلیمی
فصل ششم سند مدیریت دارایی های زیرساخت به موضوع مدیریت داراییها و تابآوری اقلیمی میپردازد. تغییرات اقلیمی نهتنها باعث تخریب محیطزیست میشود، بلکه باعث تلفات جانی، تخریب زیرساختها و اختلال در خدمات زیربنایی میشود. مدیریت داراییها اگر در مواجهه با این اختلالات در پی پشتیبانی از توسعۀ پایدار و عادلانه است، باید مسائل اقلیمی را زیر نظر داشته باشد.
این فصل نقشۀ راهی به دست میدهد تا تابآوری اقلیمی – یعنی کاهش آسیبپذیری خدمات و داراییهای زیربنایی در برابر تأثیرات اقلیمی – از طریق فعالیتهای مدیریت داراییها به بخشی از اقدامات معمول دولتها بدل شود. فرایند ارزیابی ریسکهای اقلیمی نشان میدهد که چگونه تأثیر محلی تغییرات اقلیمی را ارزیابی کنید. دولتها بر اساس میزان مواجهه و ظرفیت سازگاری جامعه با ریسکهای اقلیمی میتوانند استراتژیهای سازگاری اقلیمی و کاهش آسیبپذیری را مطابق نیازهای خودشان جرح و تعدیل کنند. این سطوح آسیبپذیری، همراه با تحمل کلی و اشتهای ریسک، عوامل تعیینکننده در تخصیص منابع محلی هستند؛ زیرا نمیتوان بۀ همۀ ریسکهای اقلیمی بالقوه رسیدگی کرد.
علاوه بر این، دولتهای ملی و محلی هماینک برخی از مقرونبهصرفهترین منابع موجود را در قالب زیرساختهای طبیعی مانند دریاچهها و تالابها در اختیار دارند.
نکات کلیدی
تغییرات اقلیمی خدمات و داراییهای محلی را تهدید میکند و کیفیت زندگی ساکنان را به خطر میاندازد. دولتهای محلی به زندگی ساکنان نزدیکتر هستند، بنابراین نقشی اساسی در سازگارشدن با تغییرات اقلیمی دارند.
ارزیابی ریسکهای اقلیمی اطلاعات مورد نیاز را فراهم میکند تا تابآوری اقلیمی از طریق فعالیتهای مدیریت داراییها به بخشی از فعالیتهای دولتها بدل شود. اطلاعات اقلیمی در دسترس عموم اغلب برای انجام ارزیابی مناسب ریسکهای اقلیمی کفایت میکند.
ارزش اقتصادی تابآوری اقلیمی بسیار هنگفت است. با کاهش آسیبپذیری خدمات و داراییها در برابر تغییرات اقلیمی، دولتهای محلی و ملی میتوانند هزینههای حوادث و فجایع را کاهش دهند و به تبع آن ارزش بیشتری از سرمایهگذاری در زیرساختها به دست میآورند.
فصل 7: بهبود واکنش به وضعیت اضطراری مرتبط با سلامت عمومی
فصل هفتم سند مدیریت دارایی های زیرساخت به چگونگی تقویت مدیریت داراییها برای افزایش آمادگی، واکنش و اقدامات بهبود در مواجهه با رویدادهای مهم سلامت عمومی و شرایط اضطراری میپردازد. در دورانی که دولتها با اثرات اجتماعی و اقتصادی گستردهتر کرونا دست به گریبان هستند، داراییهایی که درست مدیریت شدهاند بهعنوان اولین خط دفاعی در برابر تهدیدهای سلامت عمومی عمل میکنند.
دولتهای محلی میتوانند گامهای مشخصی برای نهادینهسازی آمادگی برای وضعیت اضطراری سلامتی در سراسر سیستم مدیریت داراییها بردارند. برنامۀ اجرایی مدیریت داراییها در وضعیت اضطراری (ER-AMAP) دولتها را راهنمایی میکند که چگونه با ترکیبکردن فعالیتهایی برای پشتیبانی و بهبود برنامههای عملیاتی اضطراری، هماهنگی، ایمنی و مدت پاسخگویی، AMAPهای موجود را در مواقع بحرانهای سلامتی بهبود دهند. ازآنجاییکه دولتهای محلی در خط مقدم واکنش فوریتهای بهداشتی قرار دارند، باید خاطرجمع شوند که داراییهایشان، از بیمارستانها گرفته تا سرپناههای موقت، برای فعالیت در قبل، حین و بعد از حوادث اضطراری مجهز و با این شرایط سازگار هستند. داراییهای دولتی اغلب از بروز بحرانهای سلامت عمومی آسیب میبینند، اما درعینحال اجزای ضروری برنامههای بهبود اقتصادی و اجتماعی هستند.
نکات کلیدی
همسوسازی برنامهها و رویههای عملیات اضطراری با استراتژیهای مدیریت داراییها، آمادگی سازمانی را در برابر فجایع، شوکها و شرایط اضطراری تقویت میکند؛ هرچند، این کار بهتنهایی کافی نیست. ذینفعان کلیدی باید آمادگی عملیاتی داشته باشند تا در مواقع عدماطمینان بتوانند هوشمندانه عمل کنند.
مدیریت فعال داراییها اولین خط دفاعی محسوب میشود. وقتی دولتها با موقعیتهایی غیرمنتظره و پیامدهایی بیرون از تصور مواجه میشوند، میتوانند از برنامههای اقدام مدیریت داراییها در وضعیت اضطراری (ER-AMAPs) برای بسیج داراییها و منابع کلیدی برای واکنش و مهار سریعتر و مؤثرتر استفاده کنند.
بهبود پرقدرت و فراگیر مستلزم بازنگری در چارچوب مدیریت داراییهای محلی و شناسایی اقدامات و فعالیتهایی است که سرمایهگذاری در زیرساختهای عمومی و رفاه جامعه را برای نسلهای آینده به حداکثر میرساند.
فصل 8: ایجاد و تداوم محیط توانمند ملی
فصل هشتم سند مدیریت دارایی های زیرساخت نقش دولت مرکزی را در پیشبرد مدیریت داراییها از طریق قوانین، مقررات، سیاستها و برنامههای تدوینشده در سطح ملی مشخص میکند. دولتهای ملی هم خودشان تعدادی از داراییهای مهم را مدیریت میکنند و هم با سیاستگذاری، تعیین استانداردهای ایمنی و عملکردی و تنظیم بودجه، بر مدیریت داراییها در تمام سطوح دولت نقش دارند. همچنین دولت مرکزی از طریق توسعۀ ظرفیت، پشتیبانی فنی، ارائۀ اطلاعات و خدمات مشاوره میتواند از مدیریت مؤثر داراییها در سطح محلی حمایت کند. هدف اصلی چنین فعالیتهایی تشویق برنامهریزی و پیادهسازی بلندمدت است که به بازههای انتخاباتی سطح محلی محدود نمیشود.
همچنین دولت ملی برای ایجاد محیطی توانمند برای مدیریت داراییها در سطح دولتهای محلی ممکن است انتظارات دربارۀ مدیریت داراییها را بر اساس ویژگیها و موقعیت مالی دولتهای محلی کم و زیاد کند. یکی از گامهای کلیدی در توسعۀ محیط توانمند، شناسایی نقاط آسیبپذیر مزمن در مدیریت زیرساختها و پیشنهاد راهکارهایی برای کمک به دولتهای محلی برای رفع آنهاست. دولت ملی از طریق گفتوگو و همکاریهای چندجانبه میتواند محیطی را خلق و حفظ کند که جوامع را برای پیشبرد سیستمهای مدیریت داراییها و خدمت به نیازهای جمعیت خود به مشارکت ترغیب کند.
نکات کلیدی
محیط توانمند ملی برای قانونگذاری و سیاستگذاری میتواند مزایایی را به همراه بیاورد که حاصل مدیریت خوب داراییهای عمومی است. چنین محیطی متشکل از قوانین، سیاستها و برنامههایی است که نهتنها بازتابندۀ تعهد ذینفعان ارشد محلی و ملی به مدیریت داراییهاست، بلکه آن را تقویت میکند.
سیاستگذاران ملی باید اولویتها، اهداف و پیچیدگیهای مختلف دولتهای محلی را در نظر داشته باشند تا مطمئن شوند که سیاستها و فعالیتهای مدیریت داراییها در سراسر کشور با نیازهای واقعی دولتهای محلی که در خط مقدم ارائۀ خدمات قرار دارند، همسو هستند.
تشکیل کمیتۀ مشاورۀ فنی با حضور ذینفعان مختلف میتواند تلاشهای مقامات ملی و محلی را برای ایجاد محیطی حمایتی برای مدیریت داراییها هدایت کند و تداوم بخشد.