نوشتار حاضر که در شرکت مشاورۀ مدیریت دارایی‌های فیزیکی «پمکو» تدوین شده است، ابتدا به اختصار شرایط کنونی را بررسی می‌کند، اقدامات کشورهای مختلف در واکنش به اتفاقات را تشریح می‌کند و در نهایت توضیح می‌دهد که راهکارهای مقابله با کرونا برای کسب و کارهای کوچک و متوسط (SME) چیست و چه گزینه‌هایی برای بقا دارند.

1. وضع کنونی جهان

حدود 3 ماه پیش بود که مقامات چین به شیوع ویروسی ناشناخته در شهر ووهان اذعان کردند. حالا اما به جرئت می‌شود گفت تمام جهانیان کاملاً با این ویروس آشنا شده‌اند. کمتر کسی پیش‌بینی می‌کرد ظرف چنین مدتی چنان شماری از مردم بیمار شوند، جهان با بزرگ‌ترین تعطیلی تاریخ خودش مواجه شود و کمر اقتصاد دولت‌ها زیر فشار این موجود ذره‌بینی خم شود.

در اندک زمانی بسیاری از کشورها مرزهایشان را بستند و هواپیماها زمین‌گیر شدند، اما دیگر دیر شده بود؛ این ویروس مرموز از مرزهای چین گریخته بود: کارخانه‌ها و کارگاه‌ها یکی از پی دیگری بسته شدند، چرخ اقتصادها از حرکت باز ایستاد، میلیون‌ها تن بیکار شدند، قیمت نفت سقوط آزاد کرد، بازارهای بورس قرمز شدند و بسیاری از دولت‌ها مجبور شدند به اقتصادشان نقدینگی تزریق کنند. اوضاع تا به میزانی به هم ریخته که روزنامه فایننشال تایمز، مهم‌ترین رسانۀ دست راستی جهان، در سرمقالۀ چند روز خودش ایده‌هایی را مطرح کرد که تا همین چند هفته پیش برنامه‌هایی چپ‌گرایانه محسوب می‌شدند، از جمله افزایش مداخلۀ دولت در بازار، مالیات بر ثروت، و کنترل سرمایه.

اکنون همه می‌خواهند بدانند چطور می‌شود از این پیچ تاریخی به سلامت عبور کرد و می‌خواهند برآوردی از ضرر و زیان‌های آن به دست بیاورند. اما برای دانستن چنین اطلاعاتی هنوز زود است. هنوز نقطۀ پایان این بحران مشخص نیست و در نتیجه تخمین پیامدهای اقتصادی آن در هاله‌ای از ابهام قرار دارد. اما آنچه مشخص است، به باور بسیاری از کارشناسان و برآوردهای نهادهای بین‌المللی، از صندوق بین‌المللی پول (IMF) گرفته تا سازمان بین‌المللی کار (WLO) و سازمان همکاری و توسعۀ اقتصادی (OECD)، فروچالۀ این بحران به‌مراتب ژرف‌تر از اتفاقاتی نظیر بحران اقتصادی 2008 است و برخی آن را با «رکود بزرگ» پس از بحران ۱۹۲۹ میلادی مقایسه می‌کنند.

در اتفاقی بی‌سابقه بیش از ۹۰ کشور از صندوق بین‌المللی پول تقاضای وام اضطراری کرده‌اند

پیامدهای اقتصادی

از جمله نهادهایی که عمق بحران کنونی را شدیدتر از بحران اقتصادی بیش از یک دهه پیش خوانده، صندوق بین‌المللی پول است. کریستالینا جورجیِوا رئیس صندوق بین‌المللی پول معتقد است همه‌گیری ویروس کرونا اقتصاد جهان را متوقف کرده و جهان در آستانۀ شدیدترین بحران اقتصادی از زمان رکود بزرگ دهۀ 1930 است. صندوق بین‌المللی پول در ابتدا و در ماه ژانویه رشد اقتصادی جهان در سال ۲۰۲۰ را ۳/۳ درصد اعلام کرده بود، اما اخیراً گفت همه‌گیری ویروس کرونا پیش‌بینی‌ها را تغییر داده و رشد اقتصادی امسال به کمترین میزان از زمان بحران جهانی ۲۰۰۸ می‌رسد. اکثر تحلیلگران متفق‌القول‌اند که تبعات اقتصادی این بحران بسیار شدید است.

سازمان همکاری ‌و توسعۀ اقتصادی (OECD) هم هشدار داده که در ماه‌های آتی برخی از اقتصادهای بزرگ جهان وارد رکود می‌شوند و جبران آسیب اقتصادی کرونا سال‌ها طول می‌کشد. مدیر کل این سازمان می‌گوید ضربۀ اقتصادی همه‌گیری اخیر بیش از بحران جهانی سال ۲۰۰۸ بوده است. او می‌افزاید که حتی اگر شاهد رکود جهانی نباشیم، بعضی اقتصادهای جهان، از جمله اقتصادهای بزرگ، یا هیچ رشدی نخواهند داشت یا رشد اقتصادی‌شان منفی خواهد بود. بنابراین امسال نه‌تنها شاهد نرخ پایین رشد هستیم، بلکه بهبود رشد اقتصادی هم تدریجی و زمان‌بر خواهد بود.

بیکاری

سازمان بین‌المللی کار (WLO) هشدار داده که در پی بحران ویروس کرونا، نیروی کار هم در کشورهای توسعه‌یافته و هم درحال‌توسعه با آینده‌ای غمبار مواجه‌اند. این سازمان می‌گوید شیوع کرونا تأثیری بی‌سابقه بر وضعیت داشته و 81 درصد از نیروی کار 3.3 میلیاردی جهان با تعطیلی کامل یا نسبیِ محل کارشان مواجه شده‌اند.

برای اینکه درکی از تبعات این بحران داشته باشید، خوب است بدانید که بحران  ۲۰۰۸ میلادی در آمریکا باعث بیکاری ۲ میلیون و ۶۰۰ هزار نفر در این کشور شد، درحالی‌که آمارها نشان می‌دهند طی هفته‌های گذشته نزدیک به 17 میلیون نفر در آمریکا بیکار شده‌اند. نرخ بیکاری در کانادا هم به 7.8 درصد رسیده و در ماه مارس یک میلیون نفر برای دریافت تسهیلات بیکاری درخواست داده‌اند. سخنگوی دولت ایران هم اعلام کرده بیش از 3 میلیون کارمند رسمی و 4 میلیون کارمند غیررسمی در معرض کاهش دستمزد و اخراج قرار گرفته‌اند و فعالیت بیش از 1 میلیون و 500 هزار کارگاه متوقف شده است.

و تازه این خیل عظیم بیکاران در حالی است که هنوز معلوم نیست چقدر به پایان این ماراتن نفس‌گیر باقی مانده است. سازمان بین‌المللی کار می‌گوید میزان نهایی بیکاریِ ناشی از کرونا بستگی دارد به اینکه اولاً اقتصاد جهان در نیمۀ دوم سال جاری میلادی با چه سرعتی بهبود می‌یابد، و ثانیاً سیاست‌های دولت‌ها چقدر به افزایش تقاضا برای نیروی کار کمک می‌کنند. این سازمان بر این باور است که اگر اقتصاد یک کشور زمین بخورد، گریبان همۀ کشورها را خواهد گرفت و جهان باید در پی راهکارهایی باشد تا به‌ویژه به کشورهای آسیب‌پذیر کمک کند.

گردشگری

یکی از بخش‌هایی که در حوادث اخیر بیشترین ضربه را خورده‌اند، شرکت‌های خدمات مسافرتی و فعالان صنعت گردشگری هستند. استیون منوچین، وزیر خزانه‌داری آمریکا گفته است که دولت این کشور در کمک مالی به شرکت‌های هواپیمایی است. از 2،200 میلیارد دلاری که دولت آمریکا برای نجات اقتصاد این کشور پیشنهاد کرد، قرار است ۵۰ میلیارد دلار به شرکت‌های هواپیمایی اختصاص یابد.

در ایران هم دبیر انجمن شرکت‌های هواپیمایی، مقصود اسدی‌سامانی، می‌گوید در اسفند پروازها شاهد کاهشی ۷۵ درصدی بودند و اکنون به بیش از ۹۰ درصد رسیده است او می‌گوید که در پی بحران کرونا شرکت‌های هواپیمایی برای بقا چشم به کمک‌های دولتی دوخته‌اند. البته هنوز هیچ اعتباری برای جبران خسارت‌ها به شرکت‌های هواپیمایی تخصیص داده نشده است. سامانی میزان خسارت‌های واردشده به شرکت‌های هواپیمایی تا روز ۱۵ فروردین‌ماه را دست‌کم سه‌هزار میلیارد تومان می‌داند.

البته هنوز مشخص نیست زیان‌های این بحران به کل صنعت گردشگری ایران چقدر است، اما دولت برای جبران بخشی از درآمدهای ارزی خود که بر اثر تحریم‌های آمریکا از بین رفته بود، به‌شدت بر جلب گردشگران خارجی حساب کرده بود. حالا اما تمام این نقشه‌ها نقش بر آب شده‌اند.

هوشیار فقیهی، معاون اقتصادی و برنامه‌ریزی اتاق اصناف ایران هم می‌گوید که شیوع ویروس کرونا بر اقتصاد کشور تأثیری منفی گذاشته  و صنف‌هایی چون رستوران‌ها، خشک‌شویی، عکاسی، قنادی، قهوه‌خانه، کیف و کفش، مبلمان، آرایشگری، آجیل و خشکبار، کافه‌ها، آتلیه‌ها و تاکسی‌ها در خطر هستند.

در دوران کرونا برخی مشاغل مرتبط با کالاهای بهداشتی و اقلام ضروری خانوارها رونق گرفته‌اند و برخی دیگر مانند گردشگری از رونق افتاده‌اند

بیشترین تأثیر ویروس کرونا بر استارتاپ‌های ایرانی در صنعت فروش آنلاین خدمات گردشگری اتفاق افتاده است. استارتاپ‌های فلایتیو و علی‌بابا که بیشترین سهم از فروش بلیط‌های هوایی را دارند، به ترتیب ‍۷۵ و ۸۰ کاهش در میزان کل فروش را تجربه کردند. این اتفاق به تعدیل نیرو در دو استارتاپ علی‌بابا و الی‌گشت منجر شد. در حوزۀ اجارۀ اقامتگاه‌‌های گردشگری نیز استارتاپ شب از کاهش ۷۰ درصدی رزرو اقامتگاه‌‌های گردشگری خبر داده است.

خرید

توصیۀ همگانی به حضور در منزل باعث شده استارتاپ‌های خرید آنلاین با استقبالی پیش‌بینی‌ناپذیر مواجه شوند. استارتاپ باسلام و اسنپ‌مارکت به ترتیب ۱۵ و ۵۰ در فروش و تقاضا رشد داشته‌اند که حاکی از تمایل مردم به خرید آنلاین است. فروشگاه اینترنتی ایسام هم هیچ تغییری در فروش نداشته است. در حوزۀ تخفیف و خرید گروهی هم دو مجموعۀ تخفیفان و نت‌برگ شاهد سقوطی ۸۰ درصدی بوده‌اند.

حمل‌ونقل

سامانه حمل‌ونقل آنلاین نیز از ویروس کرونا در امان نمانده و کاهش رفت‌وآمد و ثبت سفارش در این صنعت اتفاق افتاده است. اسنپ، بزرگ‌ترین بازیگر در این حوزه، خبر از کاهش تعداد سفر داده و درصد کاهش آن را دورقمی اعلام کرده است. استارتاپ تی‌نکست که در حوزه پست درون‌شهری فعالیت دارد نیز با افت ۷۳ درصدی در سفارش‌ها مواجه شده است. اما برخلاف تی‌نکست، الوپیک افزایش ۵ درصدی در تعداد بسته‌های پستی را تجربه کرده که می‌تواند ناشی از افزایش تقاضای فصلی باشد.

سرگرمی

خانه‌نشینی مردم باعث شده میزان تماشای آنلاین فیلم و سریال افزایش یابد. میزان بارگذاری و تماشای ویدیو در آپارات به ترتیب با ۴۰ و ۲۵ درصد رشد همراه بوده است. همچنین با رایگان‌شدن تماشای آنلاین انیمشین در «فیلیمو» میزان تماشای محتوای انیمیشن ۷۴ درصد رشد کرده است. اما از سوی دیگر سینماتیکت که در حوزۀ فروش بلیط تئاتر، کنسرت و سینما فعالیت دارد، فروش خود را به‌تمامی از دست داده است.

آموزش آنلاین

دو استارتاپ ایسمینار و لحظه‌نگار که بستر برگزاری رویداد و کلاس آنلاین هستند، در کنار استفاده‌های متعدد از اسکایپ و تماس‌های تصویری شبکه‌های اجتماعی مثل واتساپ، رشد خوبی را کسب کرده‌اند. ایسمینار در مدت کوتاه شیوع کرونا، آمار خیره‌کننده افزایش ۴۰۰ درصد فروش روزانه را ثبت کرد و تنها در یک هفته ۶ هزار کاربر جدید جذب کرده است. استارتاپ لحظه‌نگار هم از افزایش ۵۰ درصدی برگزاری رویداد و کلاس آنلاین خبر داده است.

تبلیغات آنلاین

با ایجاد بحران در کسب‌وکارها و افت درآمد، کاهش تبلیغات نیز دور از انتظار نیست. در حوزۀ تبلیغات آنلاین دو مجموعه تپسل و ادرو ۵۰ افت ثبت سفارش تبلیغات را تجربه کرده‌اند. همچنین مجموعه ادرو با کاهش ۷۰ درصدی کل فروش مواجه شده است. طبق آمار این مجموعه، شیوع کرونا موجب کاهش ۹۰ درصدی تبلیغات کلیکی و ۵۰ درصدی همکاری در فروش شده است.

3. تدبیر دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی

بسته‌شدن مرزها، کاهش سفرهای هوایی و خانه‌نشینی، خسارت بسیاری به کسب‌وکارهای کوچک و بزرگ زده که هنوز ابعاد ضرر مالی آن برای جهان مشخص نیست. کشورهای ثروتمند جهان برای گذر از این دوران سخت تدابیری در پیش گرفته‌اند؛ تزریق پول، کاهش نرخ سود بانکی و کمک به کسب‌وکارهای کم‌بنیه و کسانی که درآمدشان را از دست داده‌اند. بریتانیا و آمریکا در مدت کوتاهی دو بار نرخ سود بانکی را کاهش دادند و به نزدیک صفر رساندند. سازمان همکاری‌های اقتصادی (OECD) مقاله‌ای دربارۀ تأثیرات کرونا بر کسب‌وکارهای کوچک و متوسط در کشورهای مختلف منتشر کرده و اقدامات کشورهای عضو را برای مقابله با این بحران توضیح داده است.

کشورهای اتحادیۀ اروپا نیز پس از چند روز بحث و گفت‌وگو بر سر یک بستۀ حمایتی 500 میلیارد یورویی به توافق رسیدند. در فرانسه که انتظار می‌رود اقتصادش در سال جاری میلادی مانند بسیاری دیگر از کشورها کوچک شود، وعدۀ تزریق ۵۰ میلیارد دلار برای حمایت از شرکت‌ها و کارکنانشان کنار گذاشته شده است. همچنین اتحادیۀ اروپا با تسهیل مقررات به شرکت‌ها اجازه داده تا سقف ۵۵۰ میلیون یورو وام دریافت کنند. کاهش نرخ سود بانکی از جمله اولین اقداماتی بود که کشورهای آمریکا، بریتانیا و نیوزیلند در پیش گرفتند. بانک مرکزی ژاپن هم طرح وام صفر درصد بهره را یک سال دیگر تمدید کرده است.

صندوق بین‌المللی پول بودجه‌ای ۵۰ میلیارد دلاری برای کمک به کشورهایی در نظر گرفته که از ویروس کرونا آسیب دیده‌اند. این نهاد بین‌المللی می‌گوید این بودجه را به کشورهایی می‌دهد که نظام بهداشتی آن‌ها نیازمند کمک است. بانک جهانی هم ۱۲ میلیارد دلار کمک برای کشورهای درحال‌توسعه‌ای تخصیص داده که با ویروس دست‌وپنجه نرم می‌کنند.

مبادلات بازرگانی

سازمان تجارت جهانی درباره کاهش شدید مبادلات بازرگانی هشدار داده و اعلام کرده که همه‌گیری ویروس کرونا تجارت جهانی را بین ۱۳ تا ۳۲ درصد کاهش خواهد داد. این سازمان احتمال داده که افت کنونی مبادلات جهانی بیشتر از بحران مالی سال 2008 خواهد بود. روبرتو آزودو، مدیرکل این سازمان هم دربارۀ پیامدهای کاهش تجارت جهانی اعلام خطر کرده و گفته که کاهش ناگزیر تجارت و تولید، تبعات دردناکی برای خانواده‌ها و کسب‌وکارها خواهد داشت. این سازمان در گزارشی برآورد کرده که در خوشبینانه‌ترین حالت مبادلات بازرگانی ۱۳ درصد کاهش خواهد داشت، ولی از نیمۀ دوم سال ۲۰۲۰ وضع تجارت جهانی بهتر خواهد شد. البته این گزارش بیشتر احتمال می‌دهد که افت اولیه در مبادلات بازرگانی شدیدتر از این عدد باشد و دورۀ بهبود تجارت هم طولانی‌تر باشد.

تدابیر ایرانی

ایران در حالی دچار این بحران همه‌گیری شده است که رشد اقتصادی منفی را تجربه می‌کند، نرخ بیکاری دورقمی است و تورم هم به بالاترین حد در ربع قرن اخیر رسیده است. قرار شده است وام یک میلیون تومانی با سود دوازصد درصد به افرادی پرداخت می‌شود که یارانه دریافت می‌کنند، یعنی حدود 23 میلیون خانوار. مبلغ حداقل دستمزد ماهانه در سال 1399 هم 21 درصد افزایش یافت و 1،835،000 تومان تعیین شد که با افزودن سایر مزایا و سنوات به ماهی تقریباً 2،800،000 تومان می‌رسد.

همچنین دولت ایران روز چند روز پیش مجوز برداشت یک میلیارد یورو (بیش از ۱۷ هزار میلیارد تومان) از صندوق توسعۀ ملی را برای مقابله با بحران کرونا به دست آورد. کمک مورد نیاز بخش بهداشت و درمان و همچنین کمک ۵ هزار میلیارد تومانی به صندوق بیمه قرار است از همین محل تأمین شود. دولت ایران کمک به صندوق بیمه بیکاری را نیز برای ۳ ماه اسفند، فروردین و اردیبهشت در نظر گرفته است.

همچنین دولت در اوایل فروردین اعلام کرد که برای کمک به کسب‌وکارهای آسیب‌دیده از شیوع کرونا ۷۵ هزار میلیارد تومان تسهیلات اختصاص داده است. سخنگوی دولت ایران هم در حساب توئیتر خود رقم کلی تسهیلات دولت را 100 هزار میلیارد تومان اعلام کرد که غیر از 75 هزار میلیارد تومان کسب‌وکارهای آسیب‌دیده است و برای کمک به پایداری بنگاه‌های آسیب‌دیده، تقویت معیشت، کمک به اقشار فاقد درآمد، حمایت از خانوارها و حمایت از کارگران تخصیص می‌یابد.

یکی دیگر از اقدامات دولت ایران برای کمک به تبعات اقتصادی شیوع کرونا، تعویق بازپرداخت اقساط وام‌های بانکی برای ماه‌های اسفند، فروردین و اردیبهشت است. دولت ایران وعدۀ پرداخت ۲۰۰ تا ۶۰۰ هزار تومان کمک نقدی به دستفروشان و کارگران فصلی را هم داده است و گفته قرار است ۴ میلیون خانوار آسیب‌پذیر یک تا دو میلیون تومان وام کم‌بهره بگیرند و شماری از کسب‌وکار‌ها تسهیلات بانکی دریافت کنند.

هم‌زمان، مراکز تولید و توزیع غذاهای آماده اعم از رستوران‌ها، بوفه‌ها، تالارهای پذیرایی، قهوه‌خانه‌ها و اغذیه‌فروشی‌ها و نیز مراکز مربوط به گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مجتمع‌های جهانگردی و گردشگری، مهمان‌پذیرها، مهمان‌سراها، مسافرخانه‌ها، مراکز بوم‌گردی، مراکز اقامتی و پذیرایی و تفریحی و خدماتی بین‌راهی، حمل و نقل عمومی مسافر درون‌شهری و برون‌شهری، دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری و شرکت‌های تولید و توزیع پوشاک مهلت یافته‌اند که اقساط و بدهی‌های خود را دیرتر پرداخت کنند. شاغلان تولید و توزیع کیف و کفش، مراکز توزیع آجیل، خشکبار، قنادی، بستنی و آبمیوه، مراکز و مجتمع‌های ورزشی و تفریحی، مراکز و مجتمع‌های فرهنگی و آموزشی و مراکز تولید، توزیع و فروش صنایع دستی نیز در این فهرست جای دارند.

هیئت دولت اعلام کرده مردم برای پرداخت قبض آب و برق و گاز و عوارض شهرداری سه ماه مهلت دارند. درعین‌حال از مردم خواسته شده کمتر به بانک‌ها مراجعه کنند و در همین راستا سقف هر بار برداشت از خودپردازها به ۵۰۰ هزار تومان افزایش یافته و حد نصاب واریز کارت به کارت نیز ۱۰ میلیون تومان شده است.

4. راهکارهای مقابله با کرونا برای کسب و کارها

همۀ این نکات را گفتیم تا به این پرسش مهم و حیاتی برسیم که: کسب‌وکارهای کوچک و متوسط حاضر در ایران، و افرادی که شغلشان را از دست داده‌اند، چه کارهایی می‌توانند و باید انجام دهند؟ اقتصاد امروز جهان کاملاً درهم‌تنیده است و نمی‌توان نسخه‌ای جداگانه برای یک کشور پیچید؛ اما در کنار راهکارهایی که دولت‌ها و نهادهای بین‌المللی به شرکت‌ها پیشنهاد می‌کنند و جنبه‌ای عمومی و زیربنایی دارند، می‌توان توصیه‌هایی هم برای شرکت‌های کوچک و متوسط و افراد حاضر در بازار ایران ارائه کرد.

1. در قدم اول از صرف هزینه‌های اضافی بکاهید و سعی کنید تا مخارج را به حداقل برسانید. بازگشت به وضعیت پیش از بحران ماه‌ها و شاید سال‌ها طول خواهد کشید. از اندوخته‌تان درست و محتاطانه استفاده کنید. در دوران رکود باید کمربندها را سفت بست و قناعت پیشه کرد.
2. مهارت‌های سازمان‌تان را برای دورکاری تقویت کنید. از ابزارهای دورکاری استفاده کنید. ابزارها و امکانات آنلاین را یاد بگیرید.
3. اگر شرکتی تولید هستید، فروشگاه آنلاین برای کسب‌وکار خود راه بیندازید. اگر محصولاتتان را پیش از این به خریداران عمده می‌فروختید و هنوز کانال آنلاین برای فروش ندارید، می‌توانید از این توفیق اجباری به بهترین شکل استفاده کنید. بسته به نوع محصولتان می‌توانید از بسترهای آماده‌ای اینستاگرام، ایسام، شیپور، دیوار و دیجی‌کالا استفاده کنید، بدون اینکه نیازی باشد در ابتدای کار هزینه‌ای متقبل شوید.
4. خلاقیت به خرج دهید و نوآوری کنید؛ مثلاً اگر فعلاً تقاضایی برای محصولات و خدمات شما وجود ندارد و اگر آمادگی تغییر خط تولید خود را دارید، بکوشید در پی رفع نیازهایی بروید که هم‌اکنون تقاضا برای آن‌ها وجود دارد: لوازم بهداشتی مثل الکل و ژل‌ها ضدعفونی تولید کنید. یا می‌توانید خدمات تحویل پستی راه بیندازید. شاید هم بتوانید خدمات خود را به منزل مشتری ببرید، مانند مکانیکی سیار و آرایشگاه سیار. برای نمونه، کتاب‌فروشی‌ها در گوشه‌وکنار جهان برای حفظ ارتباط خود با مشتریان ابتکارهایی اندیشیده‌اند: تحویل کتاب با دوچرخه و اسکوتر به محل مشتری، برگزاری دوره‌های آنلاین کتاب‌خوانی برای بزرگسالان و کودکان در ساعات مشخصی از روز در یوتیوب و سایر شبکه‌های اجتماعی، و معرفی روزانۀ کتاب‌های خوب برای گذران وقت در دوران خانه‌نشینی.
5. سعی کنید درآمد ارزی برای خود فراهم کنید؛ با توجه به افت ارزش ریال در برابر سایر ارزها، اکنون موقعیت بسیار خوبی برای ارزآوری به کشور و تثبیت امور مالی سازمان‌هاست. از جمله‌های راه‌های ارزآوری می‌توان به صادرات کالاهایی نظیر خشکبار، عسل، خرما،مواد معدنی، سنگ های تزیینی ومحصولات شیمیایی و صنایع دستی، خاویار، خرما، فرش دستباف، زعفران اشاره کرد. عمده خریداران کالاهای ایرانی هم عبارت‌اند از همسایه‌های شمالی و جنوبی و نیز چین و کرۀجنوبی. برای شروع پیشنهاد می‌کنیم فهرست کالاهای دارای مزیت نسبی در ایران را در ویکی‌پدیای فارسی بخوانید و بعد مقالۀ بهترین کالا برای صادرات چیست را مطالعه کنید. ناگفته نماند که برای صادرات باید کارت بازرگانی داشته باشید که برای دریافتش باید فرایند مشخصی را طی کنید.
6. یکی دیگر از راه‌های ارزآوری ارائۀ خدماتی نظیر آموزش‌های آنلاین به زبان انگلیسی و نیز ثبت‌نام در سایت‌های آزادکاری برای انجام کارهایی نظیر طراحی، برنامه‌نویسی و تولید محتواست. سایت‌های اصلی آزادکاری یا فریلنسینگ در جهان عبارت‌اند از: Fiverr، Upwork، Freelancer، Envato Studio، PeoplePerHour، Toptal، DesignCrowd، Guru، Nexxt، DesignContest، Soshace، و LocalSolo. برای کسب درآمد از این طریق علاوه بر شکیبایی، به یک حساب بانکی بین‌المللی هم نیاز دارید که برای افتتاح چنین حساب‌هایی می‌توانید از ایرانیکارت، پرداخت، تهران‌پرداخت و سایر شرکت‌های معتبر استفاده کنید. در این سایت‌های آزادکاری با چنان تنوعی از سفارش‌ها مواجه می‌شوید که حیرت خواهید کرد. سایت‌های آزادکاری داخلی هم چند سالی است که سروشکل گرفته‌اند و می‌توانند به منبعی برای کسب درآمد تبدیل شوند: انجام‌میدم، دورکار، تایپ‌ایران، پارس‌کدرز، فریلنسر.
7. در وبسایت‌های اشتراک ویدیو کانالی برای خود ایجاد و درآمد کسب کنید. برای مشاهدۀ نحوۀ کسب درآمد از وبسایت آپارات پیشنهاد می‌کنیم این ویدیو را ببینید. همچنین اگر به درآمد دلاری فکر می‌کنید، یوتیوب هم گزینه‌ای ایدئال است. زومیت مطلب مفصلی دربارۀ نحوۀ کسب درآمد از یوتیوب تهیه کرده که پیشنهاد می‌کنیم خواندنش را از دست ندهید. سایر وبسایت‌های اشتراک ویدیو که از آن‌ها می‌توان پول درآورد هم این‌ها هستند: نماشا، تماشا، جعبه، شبکه ما، دالفک، و میهن ویدئو. برای اطلاعات کامل دربارۀ سایت‌های اشتراک ویدیویی داخل کشور این مقاله را مطالعه کنید.
8. تدریس کنید. اگر تخصصی دارید که می‌توانید آن را به دیگران آموزش دهید، می‌توانید دوره‌های آموزشی آنلاین و وبینار برگزار کنید. برای این کار می‌توانید از زیرساخت‌های آمادۀ موجود در بازار بهره ببرید. هم‌آموز، فرادرس، فرانش، وب‌یاد. تمام این سایت‌ها دستورالعمل‌هایی برای تهیه و ارائۀ آموزش‌های آنلاین به شما می‌دهند. برای کسب اطلاعات بیشتر دربارۀ وبسایت‌های آموزش آنلاین در ایران پیشنهاد می‌کنم اینجا و اینجا را هم مطالعه کنید.
9. در شبکه‌های اجتماعی (مانند اینستاگرام) و سایت‌های آزادکاری (مانند پونیشا) حساب کاربری درست کنید و محصولات و خدمات خود را تبلیغ کنید.
10. یکی دیگر از فعالیت‌هایی که به‌تازگی فراگیر شده و مخاطبان فراوانی هم در میان اقشار مختلف دارد، پادکست است. اما پادکست چیست؟ پادکست یا پادبخش نوعی برنامۀ رادیویی است که به‌صورت دیجیتال ضبط می‌شود و سپس در اینترنت و شبکه‌های اجتماعی منتشر می‌شود. برای توضیحات کامل و جامع دربارۀ پادکست این مقالۀ خیلی خوب را از دست ندهید.
11. اگر کار خود را از دست داده‌اید و فعلاً درآمدی ندارید، به سراغ انباری و گاراژ خود بروید. همۀ ما انبوهی از وسایل و تجهیزاتی داریم که الان به دلایل مختلف دیگر از آن‌ها استفاده نمی‌کنیم و سال‌هاست در گوشۀ پارکینگ خاک می‌خوردند. اکنون موقعیت مناسبی است که هم خانه‌تکانی کنید و از شر این وسایل راحت شوید، و هم از فروش وسایل قدیمی و بدون استفادۀ خود درآمدی کسب کنید. برای این کار می‌توانید از وبسایت‌هایی نظیر دیوار و شیپور استفاده کنید.
12. وارد بازار بورس شوید. این پیشنهاد را جزو آخرین‌ها گذاشتیم چون پرریسک‌ترین کاری است که می‌شود انجام داد. اگر اندوخته‌ای دارید و روحیه‌ای ریسک‌پذیر، می‌توانید به بازار بورس هم فکر کنید. اما یادتان باشد که این مسیر فریبنده و وسوسه‌برانگیز بر فراز دره‌ای عمیق بنا شده است و با کمترین لغزشی ممکن است به ته دره سقوط کنید. پس حتماً برای این کار با افراد خبره مشورت کنید و مدیریت سبد دارایی‌ها را به دست افرادی امین و سردوگرم‌چشیده بسپارید. همچنین می‌توانید از
13. و در آخر هم یک پیشنهاد سخت و دردناک داریم: سهم بفروشید. می‌توانید مثلاً 10 درصد از سهام شرکت را به یک سرمایه‌گذار واگذار کنید تا بتوانید سرمایۀ لازم برای گذار سازمان از این دوران ناخوشایند را تأمین کنید.

توصیه کلی ما این است که برای انجام این کارها هرگز نسنجیده وارد گود نشوید و دست به اقدام نزنید. هر کاری ظرافت‌های خاص خودش را دارد. بهتر است همیشه از راهنمایی‌های مشاوران خبره و متخصصان کارآزموده برای برداشتن گام‌های ابتدایی کمک بگیرید و با خواندن مطالب مرتبط و جست‌وجو در منابع معتبر، بازار را تحلیل کنید و بی‌گدار به آب نزنید.

این اولین باری نیست که انسان با اپیدمی و بحران مالی رخ‌به‌رخ می‌شود و اگر چینی‌ها در رژیم غذایی خود بازبینی نکنند، احتمالاً آخرین بار هم نخواهد بود. اپیدمی‌ها آسیب‌های شدیدی به انسان‌ها و کسب‌وکارها می‌زنند؛ هرچند، آسیبشان هیچ‌گاه جبران‌ناپذیر نبوده و نتوانسته‌اند قطار پیشرفت انسانی را از ریل خارج کنند؛ نهایتاً اندکی از شتابش کاسته‌اند. انسان از پس سختی‌ها همواره مصمم‌تر به میدان برگشته. در دل تاریکی‌ها هموارۀ شعلۀ امیدی به دل ما روشنی می‌بخشد، چرا که می‌دانیم «هر سختی گشایشی در پی دارد».